Międzynarodowa Komisja Teologiczna

Jedność wiary i pluralizm teologiczny*

(1972)

Wymiary zagadnienia

1. Jedność i pluralizm wyrażenia wiary mają swoją ostateczną podstawę w samym misterium Chrystusa, które - będąc misterium rekapitulacji i powszechnego pojednania (por. Ef 2,11-22) - przekracza możliwość wyrażenia w jakiejkolwiek epoce historycznej, a tym samym nie poddaje się wszelkiej wyczerpującej systematyzacji (por. Ef 3,8-10).

2. Jedność-dwoistość Starego i Nowego Testamentu, jako podstawowe wyrażenie historyczne wiary chrześcijańskiej, daje konkretny punkt wyjścia do jedności-pluralizmu tej samej wiary.

3. Dynamizm wiary chrześcijańskiej, a szczególnie jej charakter misyjny zakładają obowiązek uwzględniania jej na poziomie rozumowym; nie będąc jakąś filozofią, wiara wywiera jednak wpływ ukierunkowujący na myśl.

4. Prawda wiary jest związana z jej rozwojem historycznym począwszy od Abrahama do Chrystusa i od Chrystusa aż do paruzji. W konsekwencji prawowierność nie opiera się na uznaniu jakiegoś systemu, ale na uczestniczeniu w rozwoju wiary, a w ten sposób w „ja” Kościoła, który - jako jeden - istnieje w czasie i jest prawdziwym podmiotem wyznania wiary (Credo).

5. Fakt, że prawda wiary jest przeżywana w rozwoju historycznym, zakłada jej odniesienie do praktyki i do historii tej wiary. Ponieważ wiara chrześcijańska jest oparta na Słowie wcielonym, dlatego jej charakter historyczny i praktyczny różni się w sposób istoto wy od formy historycznej, w której tylko człowiek byłby twórcą własnego znaczenia.

6. Kościół jest podmiotem, w którym skupia się i urzeczywistnia jedność teologii nowotestamentalnych, jak również jedność dogmatów w historii. Opiera się on na wyznaniu Jezusa Chrystusa, który umarł i zmartwychwstał, którego głosi i celebruje w mocy Ducha Świętego.

7. Kryterium, które pozwala odróżnić fałszywy i prawdziwy pluralizm, jest wiara Kościoła wyrażona w organicznej całości jej twierdzeń normatywnych: kryterium podstawowym jest Pismo święte w łączności z wyznaniem Kościoła wierzącego i modlącego się. Wśród formuł dogmatycznych posiadają pierwszeństwo formuły starożytnych soborów. Formuły, które wyrażają refleksję myśli chrześcijańskiej, są podporządkowane tym, które wyrażają same fakty wiary.

8. Nawet jeśli aktualną sytuację Kościoła ubogaca pluralizm, różnorodność znajduje swoje ograniczenie w fakcie, że wiara tworzy komunię ludzi w prawdzie, która stała się dostępna przez pośrednictwo Chrystusa. Sprawia to, że nie można przyjąć żadnej koncepcji wiary, która redukowałaby ją do współdziałania czysto pragmatycznego, bez wspólnoty w wierze. Ta prawda nie jest związana z systemem teologicznym, ale wyraża się w normatywnych twierdzeniach wiary.

Wobec przedstawień doktryny, które w dużym stopniu są dwuznaczne, właściwie nie dające się uzgodnić z wiarą Kościoła, ma on możliwość wykazania błędu i obowiązek usunięcia go, aż do formalnego odrzucenia herezji jako ostatecznego środka obrony wiary ludu Bożego.

9. Z powodu uniwersalnego i misyjnego charakteru wiary chrześcijańskiej, wydarzenia i słowa objawione przez Boga powinny być coraz to na nowo przemyśliwane, formułowane i na nowo przeżywane w ramach każdej kultury ludzkiej, jeśli chce się, by udzielały one prawdziwej odpowiedzi na problemy zakorzenione w sercu każdej istoty ludzkiej oraz inspirowały modlitwę, kult i codzienne życie ludu Bożego. Ewangelia Chrystusa prowadzi w taki sposób każdą kulturę do jej pełni, a równocześnie poddaje ją twórczej krytyce. Kościoły lokalne, które pod przewodem ich pasterzy poświęcają się temu trudnemu zadaniu wcielania wiary chrześcijańskiej, powinny zawsze uwzględniać ciągłość i komunię z Kościołem powszechnym przeszłości i teraźniejszości. Dzięki swoim wysiłkom, przyczyniają się tak do pogłębienia wiary chrześcijańskiej, jak i rozwoju refleksji teologicznej w Kościele powszechnym, prowadząc ludzkość, w całej jej różnorodności, do jedności, której pragnie sam Bóg.

Trwałość formuł wiary

10. Formuły dogmatyczne powinny być uważane za rozwiązania szczegółowych problemów, i w takiej perspektywie pozostają one zawsze prawdziwe. Stałe zainteresowanie nimi jest związane z trwałą aktualnością problemów, o które chodzi.

Nie należy także zapominać, że kolejne kwestie, które stają przed chrześcijanami odnośnie do słowa Bożego z już danymi ich rozwiązaniami, są tak żywotnie powiązane między sobą, że dzisiejsze rozstrzygnięcia zawsze w jakiś sposób zakładają te wczorajsze, nie pretendując do zredukowania się do nich.

11. Definicje dogmatyczne wyrażone są zazwyczaj językiem codziennym, a nawet wtedy, gdy w takich definicjach używa się pojęć o oczywistym charakterze filozoficznym, to nie zobowiązują one Kościoła do przyjęcia jakiejś szczególnej filozofii, lecz wyrażają tylko rzeczywistość, że podlegają powszechnemu ludzkiemu doświadczeniu i że przyjęte pojęcia pozwoliły na ich wyróżnienie.

12. Definicje dogmatyczne nigdy nie powinny być rozważane w sposób oderwany od szczególnie autentycznych wyrażeń słowa Bożego w Piśmie świętym ani oddzielane od całości głoszenia Ewangelii w każdej epoce. Z drugiej strony, dostarczają one norm tego głoszenia w celu interpretacji coraz lepiej dostosowanej do objawienia. Takie objawienie pozostaje jednak zawsze takie samo w swojej substancji, a także w swoich podstawowych twierdzeniach.

Pluralizm i jedność w moralności

13. Pluralizm na polu moralności zaczyna się przede wszystkim od zastosowania zasad ogólnych do konkretnych okoliczności. Rozciąga się on jeszcze bardziej, gdy nawiązują się kontakty między kulturami, które nie znają się między sobą, lub gdy następują szybkie zmiany w społeczeństwie.

Podstawowa jedność objawia się jednak przez wspólny szacunek dla godności ludzkiej, która zakłada wymagania dotyczące postawy życiowej.

Sumienie każdego człowieka wyraża pewien zakres wymagań podstawowych (por. Rz 2,14), uznanych w naszej epoce przez publiczne deklaracje istotnych praw człowieka.

14. Jedność moralności chrześcijańskiej opiera się na stałych zasadach, zawartych w Piśmie świętym, oświeconych przez Tradycję, przedstawianych każdemu pokoleniu przez Urząd Nauczycielski Kościoła. Tymi zasadami są przede wszystkim: nauczanie i przykłady Syna Bożego, który objawia serce swojego Ojca, układ Jego męki i zmartwychwstania, życie według Ducha w ramach Jego Kościoła, w wierze, nadziei i miłości, abyśmy odnowili się według obrazu Bożego.

15. Konieczna jedność wiary i wspólnoty nie przeszkadzają wielości powołań i preferencji osobistych w sposobie zbliżenia się do misterium Chrystusa i przeżywania go.

Wolność chrześcijanina (por. Ga 5,1-13), daleka od dopuszczenia nieograniczonego pluralizmu, wymaga wysiłku w kierunku pełnej prawdy obiektywnej w nie mniejszym stopniu niż cierpliwości wobec słabości sumienia innych (por. Rz 14,15; 1 Kor 8).

Szacunek dla autonomii wartości ludzkich i prawowitej odpowiedzialności na tym polu zakłada możliwości różnorodności analiz i okresowych opcji ze strony chrześcijan. Taka różnorodność może być podjęta w tym samym posłuszeństwie wiary i w miłości (por. II Sobór Watykański, Konst. Gaudium et spes, 43).

* Tekst zatwierdzony „in forma specifica” przez Międzynarodową Komisją Teologiczną.