Kongregacja Nauki Wiary
Wyjaśnienie doktrynalne
dotyczące końcowej części formuły «Wyznania wiary»
1. Od samego początku Kościół wyznawał wiarę w ukrzyżowanego i zmartwychwstałego
Pana, zestawiając w pewnych formułach podstawowe treści swojego credo. Centralne
wydarzenie paschalne, czyli śmierć i zmartwychwstanie Pana Jezusa, wyrażone
najpierw w prostych formułach, a następnie w formułach pełniejszych,(1) umożliwiło nieprzerwane głoszenie wiary, w którym Kościół przekazywał
zarówno to, co otrzymał od Chrystusa dzięki Jego słowom i czynom, jak i to,
czego nauczył się «od Ducha Świętego, dzięki Jego sugestii».(2)
Już w Nowym Testamencie znajdujemy pierwsze ważne świadectwo wyznania wiary
złożonego przez uczniów, bezpośrednio po wydarzeniach paschalnych: «Przekazałem
wam na początku to, co przejąłem: że Chrystus umarł - zgodnie z Pismem - za
nasze grzechy, że został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie z
Pismem; i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu».(3)
2. Z tego niezmiennego, podstawowego zestawu prawd wiary, który świadczy o
Jezusie jako Synu Bożym i Panu, rozwinęły się w ciągu wieków symbole wiary
świadczące o jej jedności i o komunii Kościołów. Zebrane są w nich podstawowe
prawdy, jakie każdy wierzący powinien znać i wyznawać. Właśnie dlatego
katechumen przed przyjęciem chrztu musi złożyć wyznanie wiary. Także biskupi
zgromadzeni na soborach, chcąc sprostać dziejowym potrzebom, które wymagały
pełniejszego przedstawienia prawd wiary lub obrony prawowierności, formułowali
nowe symbole wiary, które aż do naszych czasów «zajmują szczególne miejsce w
życiu Kościoła».(4) Różnorodność tych symboli wyraża bogactwo jedynej wiary i żaden z nich nie
ulega przedawnieniu lub unieważnieniu przez kolejne wyznania wiary, formułowane
w odpowiedzi na nowe sytuacje historyczne.
3. Chrystus Pan obiecał uczniom, że pośle Ducha Świętego, który «doprowadzi ich
do całej prawdy»;(5) ta obietnica umacnia Kościół pielgrzymujący przez wieki. Z tego powodu w
ciągu jego historii niektóre prawdy zostały uznane za ostatecznie zdefiniowane
dzięki asystencji Ducha Świętego, przez co w widzialny sposób wypełniała się
stopniowo owa pierwotna obietnica. Musimy jednak poznać głębiej inne jeszcze
prawdy, zanim dojdziemy do pełnego zrozumienia tego, co Bóg w tajemnicy swojej
miłości zechciał objawić ludziom dla ich zbawienia.(6)
Powodowany pasterską troską, Kościół także w ostatnich czasach dostrzegł
potrzebę wyrażenia w sposób bardziej jednoznaczny swego depozytu wiary. Ponadto
niektórzy wierni, wezwani do podjęcia w imieniu Kościoła pewnych szczególnych
zadań we wspólnocie, są zobowiązani do publicznego wyznania wiary według formuły
zatwierdzonej przez Stolicę Apostolską.(7)
4. Nowa formuła Wyznania wiary składa się z Symbolu
nicejsko-konstantynopolitańskiego, do którego dodano trzy stwierdzenia, czy też
akapity, mające lepiej ukazać hierarchię prawd, które wierzący przyjmuje.
Poszczególne akapity wymagają szczegółowego wyjaśnienia, aby ich pierwotne
znaczenie, nadane im przez Urząd Nauczycielski Kościoła, było właściwie
rozumiane, przyjęte i zachowane w sposób integralny.
Wokół pojęcia «Kościół» nagromadziły się dzisiaj różne treści, które - choć
prawdziwe i spójne - wymagają uściślenia w przypadkach, gdy mowa jest o
konkretnych i określonych funkcjach działających w nim osób. Jest oczywiste, że
w sprawach wiary i obyczajów jedynie Papież i Kolegium Biskupów w łączności z
nim sprawują Urząd Nauczycielski, którego orzeczenia są wiążące dla wiernych.(8) Biskupi są bowiem «autentycznymi nauczycielami» wiary, to znaczy
«upoważnionymi przez Chrystusa»,(9) ponieważ z Bożego ustanowienia są następcami apostołów «w nauczaniu i w
rządach pasterskich»: wraz z Papieżem sprawują najwyższą i pełną władzę nad
całym Kościołem, chociaż ta władza nie może być sprawowana inaczej, jak tylko za
zgodą Biskupa Rzymu.(10)
5. Formuła zawarta w pierwszym akapicie brzmi: «Wierzę również mocno w to, co
jest zawarte w słowie Bożym, spisanym lub przekazanym przez Tradycję, a co
Kościół, jako objawione przez Boga, podaje do wierzenia, tak w Nauczaniu
uroczystym, jak i w zwyczajnym nauczaniu powszechnym». Formuła ta stwierdza, że
przedmiotem nauczania są te wszystkie prawdy wiary boskiej i katolickiej, które
Kościół podaje jako prawdy objawione formalnie przez Boga i - jako takie -
niezmienne.(11)
Te prawdy są zawarte w słowie Bożym spisanym lub przekazanym przez Tradycję i
zostają zdefiniowane w formie uroczystego orzeczenia czy to przez Biskupa Rzymu,
gdy naucza «ex cathedra», czy to przez Kolegium Biskupów zgromadzonych na
soborze jako prawdy objawione przez Boga, bądź też zostają nieomylnie podane do
wierzenia przez nauczanie zwyczajne i powszechne.
Te prawdy powinny być przez wszystkich wierzących przyjęte z wiarą teologalną.
Dlatego gdyby ktoś uporczywie podawał je w wątpliwość lub odrzucał, podlegałby
cenzurze herezji, zgodnie z odnośnymi kanonami Kodeksów kanonicznych.(12)
6. Drugi akapit dodany do Wyznania wiary stwierdza: «Z przekonaniem
przyjmuję i uznaję również wszystkie i poszczególne prawdy, które Kościół w
sprawach wiary lub moralności podaje w sposób ostateczny». Przedmiotem tej
formuły są wszystkie prawdy dotyczące spraw wiary lub obyczajów,(13) które
są niezbędnym warunkiem wiernego zachowywania i wyjaśniania depozytu
wiary, chociaż nie zostały przedstawione przez Urząd Nauczycielski Kościoła jako
formalnie objawione.
Takie prawdy mogą być zdefiniowane w sposób uroczysty przez Biskupa Rzymu,
gdy wypowiada się «ex cathedra», lub przez Kolegium Biskupów zgromadzone na
soborze, bądź też mogą być nieomylnie przekazywane w nauczaniu zwyczajnym i
powszechnym Kościoła jako «sententia definitive tenenda».(14) Dlatego też
każdy wierzący jest zobowiązany przyjąć te prawdy zdecydowanie
i ostatecznie, opierając się na wierze w asystencję Ducha Świętego okazywaną
Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła oraz na katolickiej doktrynie o nieomylności
Urzędu Nauczycielskiego w tych sprawach.(15) Kto by im zaprzeczał, odrzucałby
prawdy nauki katolickiej(16) i tym samym nie byłby już w pełnej komunii z Kościołem katolickim.
7. Prawdy, o których mowa w omawianym drugim akapicie, mogą być różnej natury i
mieć odmienny charakter w zależności od ich relacji z objawieniem. Istnieją
bowiem prawdy nierozerwalnie powiązane z objawieniem na mocy relacji
historycznej, podczas gdy inne prawdy ujawniają związek logiczny,
odzwierciedlający pewien etap na drodze do coraz lepszego poznania objawienia,
do jakiego Kościół jest powołany. Fakt, że prawdy te nie są przedstawiane jako
formalnie objawione, dodają bowiem do depozytu wiary elementy nie objawione
lub jeszcze wprost nie uznane za objawione, nie umniejsza bynajmniej ich
charakteru ostatecznego, którego domaga się przynajmniej ich wewnętrzny związek
z prawdą objawioną. Nie można ponadto wykluczyć, że na pewnym etapie rozwoju
dogmatycznego zrozumienie zarówno rzeczywistości, jak i słów depozytu wiary może
zostać pogłębione w życiu Kościoła, a Urząd Nauczycielski może ogłosić niektóre
z tych doktryn także jako dogmaty wiary boskiej i katolickiej.
8. Co tyczy się natury uznania należnego prawdom, które Kościół głosi jako
objawione przez Boga (pierwszy akapit) lub które trzeba przyjąć definitywnie
(drugi akapit), to należy podkreślić, że uznanie to musi mieć w obydwu
przypadkach charakter pełny i nieodwołalny. Różnica dotyczy nadprzyrodzonej
cnoty wiary: w przypadku prawd, o których mówi pierwszy akapit, uznanie opiera
się wprost na wierze w autorytet słowa Bożego (prawdy de fide credenda);
w przypadku prawd, o których mówi drugi akapit, uznanie opiera się na wierze w
asystencję Ducha Świętego towarzyszącą Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła oraz
na katolickiej doktrynie o nieomylności tego Urzędu (prawdy de fide tenenda).
9. Urząd Nauczycielski Kościoła nauczając prawd, w które należy wierzyć jako
objawione przez Boga (pierwszy akapit) lub które należy przyjąć w sposób
ostateczny (drugi akapit), czyni to albo przez akt definiujący, albo
przez akt nie definiujący. W przypadku aktu definiującego prawda
zostaje zdefiniowana w sposób uroczysty przez wypowiedź «ex cathedra» Biskupa
Rzymu lub przez sobór powszechny. W przypadku aktu nie definiującego określona
doktryna jest głoszona w sposób nieomylny przez nauczanie zwyczajne i powszechne
biskupów całego świata w łączności z Następcą św. Piotra. Biskup Rzymu może
taką doktrynę zatwierdzić lub potwierdzić, nie uciekając się nawet do definicji
uroczystej i deklarując jednoznacznie, że należy ona do nauczania
zwyczajnego i powszechnego jako prawda objawiona przez Boga (pierwszy akapit)
lub jako prawda doktryny katolickiej (drugi akapit). Z tego powodu, kiedy mamy
do czynienia z nauczaniem nie zdefiniowanym w sposób uroczysty, które jednak
należy do dziedzictwa depositum fidei i jest przekazywane przez nauczanie
zwyczajne i powszechne - obejmujące oczywiście także nauczanie Papieża - to
powinno być ono rozumiane jako podawane w sposób nieomylny.(17) Deklaracja zatwierdzająca
lub potwierdzająca ze strony Biskupa
Rzymu nie jest w tym przypadku aktem ogłoszenia nowego dogmatu, lecz tylko
formalnym poświadczeniem prawdy już istniejącej i nieomylnie przekazywanej przez
Kościół.
10. Trzeci akapit Wyznania wiary zawiera formułę: «Przyjmuję nadto z
religijnym posłuszeństwem woli i umysłu naukę głoszoną przez Papieża czy też
przez Kolegium Biskupów sprawujących autentyczny Urząd Nauczycielski, także
wtedy, gdy nie jest ona podawana z intencją definitywnego jej określenia».
Formuła ta dotyczy nauczania - w dziedzinie wiary lub obyczajów - które podane
jest jako prawdziwe lub przynajmniej jako pewne, nawet jeśli nie zostało
zdefiniowane uroczystym orzeczeniem ani podane przez Magisterium zwyczajne i
powszechne jako ostateczne. Ten rodzaj prawd jest jednak autentycznym wyrazem nauczania zwyczajnego
Biskupa Rzymu lub Kolegium Biskupów i domaga się przeto posłuszeństwa woli i
umysłu .(18) Są one głoszone po to, aby dopomóc w głębszym zrozumieniu objawienia, by
potwierdzić zgodność jakiegoś nauczania z prawdami wiary lub też ostrzec przed
poglądami niezgodnymi z tymiż prawdami, a także by przeciwstawić się opiniom
niebezpiecznym, które mogą prowadzić do błędu.(19)
Wypowiedź przeciwna takim prawdom może być zakwalifikowana odpowiednio jako
błędna lub, w przypadku nauczania o charakterze roztropnościowym, jako
zuchwała lub niebezpieczna, a więc «tuto doceri non potest».(20)
11. Przykłady. Nie próbując bynajmniej wyczerpać zagadnienia, ale jedynie
je zilustrować, można podać kilka przykładów prawd, o których mówią
przedstawione wyżej trzy akapity końcowej części formuły Wyznania wiary.
Do prawd, o których mówi pierwszy akapit, należą artykuły wiary z Credo,
dogmaty chrystologiczne(21) i maryjne;(22) nauka o ustanowieniu sakramentów przez Chrystusa i o ich skuteczności co
do łaski;(23) nauka o rzeczywistej i substancjalnej obecności Chrystusa w Eucharystii(24) i
o ofiarnej naturze Mszy świętej;(25) nauka o założeniu Kościoła z woli Chrystusa;
(26) nauka o prymacie i nieomylności Biskupa Rzymu;(27) nauka o istnieniu grzechu pierworodnego;(28)
nauka o nieśmiertelności duszy duchowej i o zapłacie bezpośrednio po
śmierci;(29) o braku błędów w tekstach natchnionych Pisma Świętego;(30) nauczanie,
że bezpośrednie i umyślne zabójstwo niewinnej istoty ludzkiej
jest niezwykle poważnym wykroczeniem moralnym.(31)
Jako przykład prawd, o których mówi drugi akapit, a w szczególności prawd związanych
z objawieniem na mocy logicznego
wynikania, można podać rozwój doktryny związanej z definicją nieomylności
Biskupa Rzymu jeszcze przed definicją dogmatyczną Soboru Watykańskiego I. Prymat
Następcy św. Piotra zawsze uważano za prawdę objawioną, mimo że do Soboru
Watykańskiego I pozostawała otwarta kwestia, czy jego definicję pojęciową przy
pomocy terminów «jurysdykcja» i «nieomylność» należy uważać za część wewnętrzną
objawienia, czy tylko za jego racjonalną konsekwencję. W każdym razie, chociaż
doktryna o prymacie jako prawdzie objawionej przez Boga została zdefiniowana
dopiero na Soborze Watykańskim I, prawda o nieomylności i prymacie jurysdykcji
Biskupa Rzymu była uznawana za definitywną już przed Soborem. Historia pokazuje
zatem wyraźnie, że to co zostało przyjęte w świadomości Kościoła, było uważane
od samego początku za doktrynę prawdziwą, potem zostało uznane za definitywną, a
dopiero na końcu, na mocy orzeczenia Soboru Watykańskiego I, zostało przyjęte
także jako prawda objawiona przez Boga.
Podobny proces można zaobserwować także w przypadku sformułowanego w ostatnim
okresie nauczania o udzielaniu święceń kapłańskich wyłącznie mężczyznom. Biskup
Rzymu, chociaż nie posłużył się definicją dogmatyczną, potwierdził, że prawda ta
powinna być uznana za ostateczną,(32) ponieważ została podana w sposób nieomylny przez Magisterium zwyczajne i
powszechne jako oparta na słowie Bożym spisanym i była zawsze zachowywana i
stosowana w Tradycji Kościoła.(33) Tym niemniej, jak pokazuje poprzedni przykład, rozwój
świadomości Kościoła
może sprawić, że w przyszłości nauczanie to zostanie zdefiniowane jako prawda, w
którą należy wierzyć jako objawioną przez Boga.
Można tu wspomnieć także o doktrynie o niegodziwości eutanazji, podanej w
encyklice Evangelium vitae. Potwierdzając, że eutanazja jest «poważnym
naruszeniem prawa Bożego», Papież podkreśla, że «doktryna ta jest oparta na
prawie naturalnym i na słowie Bożym spisanym, jest przekazana przez Tradycję
Kościoła oraz nauczana przez Magisterium zwyczajne i powszechne».(34) Mogłoby się
wydawać, że doktryna o eutanazji zawiera element czysto
racjonalny, jako że w Piśmie Świętym nie występuje to pojęcie. Ujawnia się tu
jednak wzajemna współzależność między porządkiem wiary i porządkiem rozumu:
Pismo Święte odrzuca stanowczo wszelką formę samowolnego dysponowania ludzkim
życiem, która stanowi podstawę praktyki i teorii eutanazji.
Inne przykłady prawd moralnych, przedstawianych jako ostateczne przez nauczanie
zwyczajne i powszechne Kościoła, to nauczanie o niegodziwości prostytucji(35) i o niegodziwości nierządu.(36)
Jeśli chodzi o prawdy związane z objawieniem na mocy konieczności historycznej,
które powinny być uznane w sposób ostateczny, ale nie będą mogły być
zdefiniowane jako objawione przez Boga, to można podać jako przykład
prawomocność wyboru Biskupa Rzymu lub przeprowadzenia soboru powszechnego, jak
również kanonizacji świętych (fakty dogmatyczne); deklarację Leona XIII,
zawartą w liście apostolskim Apostolicae curae, o nieważności święceń
anglikańskich(37) i inne.
Jako przykład prawd, o których mowa w trzecim akapicie, można wskazać
ogólnie na prawdy nauczane w sposób nieostateczny w autentycznym Magisterium
zwyczajnym, które wymaga przyjęcia w różnym stopniu, zależnie od intencji i woli
wyrażonej przez naturę dokumentów, przez częstotliwość, z jaką podaje się to
nauczanie, lub też przez sposób jego ujęcia.(38)
12. Przez różne symbole wiary wierzący uznaje i poświadcza, że wyznaje wiarę
całego Kościoła. Właśnie z tego powodu, przede wszystkim w najstarszych
symbolach, ta świadomość eklezjalna wyraża się za pośrednictwem formuły
«Wierzymy». Katechizm Kościoła Katolickiego naucza: «'Wierzę' - to wiara
Kościoła wyznawana osobiście przez każdego wierzącego, przede wszystkim w chwili
chrztu. 'Wierzymy' - to wiara Kościoła wyznawana przez biskupów zgromadzonych na
soborze lub, bardziej ogólnie, przez zgromadzenie liturgiczne wierzących.
'Wierzę' - mówi także Kościół, nasza Matka, który przez swoją wiarę odpowiada
Bogu i który uczy nas mówić: 'Wierzę', 'Wierzymy'».(39)
W każdym wyznaniu wiary Kościół wyraża kolejne etapy swojej pielgrzymki,
prowadzącej do ostatecznego spotkania z Panem. Żadna treść nie zostaje
przedawniona z upływem czasu, ale wszystko staje się niezmiennym dziedzictwem,
przez które wiara zawsze i przez wszystkich wyznawana oraz przeżywana w każdym
miejscu, kontempluje nieustanne działanie Ducha Chrystusa Zmartwychwstałego,
który wspomaga i ożywia swój Kościół, aż doprowadzi go do pełni prawdy.
Rzym, w siedzibie Kongregacji Nauki Wiary, 29 czerwca 1998 r., w uroczystość
Świętych Apostołów Piotra i Pawła.
KARD. JOSEPH RATZINGER
Prefekt
ABP TARCISIO BERTONE, S.D.B.,
Em. arcybiskup Vercelli
Sekretarz
1. Proste formuły mówią zazwyczaj o spełnieniu się obietnic mesjańskich w
Jezusie z Nazaretu; por. na przykład Mk 8, 29; Mt 16, 16; Łk 9, 20; J 20, 31; Dz
9, 22. Formuły złożone oprócz zmartwychwstania wymieniają główne wydarzenia z
życia Jezusa i ukazują ich zbawcze znaczenie; por. na przykład Mk 12, 35-36; Dz
2, 23-24; 1 Kor 15, 3-5; 16, 22; Flp 2, 7. 10-11; Kol 1, 15-20; 1 P 3, 19-22; Ap
22, 20. Oprócz formuł wyznania wiary odnoszących się do historii zbawienia i
wydarzeń historycznych z życia Jezusa z Nazaretu, uwieńczonych misterium
paschalnym, występują w Nowym Testamencie wyznania wiary dotyczące tożsamości
Jezusa; por. 1 Kor 12, 3: «Jezus jest Panem». W Rz 10, 9 dwie formuły wyznania
wiary występują wspólnie.
2. Por. Sobór Watykański II, konst. dogm. Dei verbum, 7.
3. 1 Kor 15, 3-5.
4. Katechizm Kościoła Katolickiego, 193.
5. J 16, 13.
6. Por. Sobór Watykański II, konst. dogm. Dei verbum, 11.
7. Por. Kongregacja Nauki Wiary, Wyznanie wiary i Przysięga wierności:
AAS 81 (1989), 104-106; KPK, kan. 833.
8. Por. Sobór Watykański II, konst. dogm. Lumen gentium, 25.
9. Tamże.
10. Por. tamże, 22.
11. Por. DS 3074.
12. Por. KPK, kan. 750 i 751; 1364, § 1; KKKW, kan. 598, § 1; 1436, § 1.
13. Por. Paweł VI, enc. Humanae vitae, 4: AAS 60 (1968), 483; Jan Paweł
II, enc. Veritatis splendor, 36-37: AAS 85 (1993), 1162-1163.
14. Sobór Watykański II, konst. dogm. Lumen gentium, 25.
15. Por. Sobór Watykański II, konst. dogm. Dei verbum, 8 i 10;
Kongregacja Nauki Wiary, dekl. Mysterium Ecclesiae, 3: AAS
65 (1973), 400-401.
16. Por. Jan Paweł II, motu proprio
Ad tuendam fidem, 18 maja 1998.
17. Należy zauważyć, że nauczanie nieomylne Magisterium zwyczajnego i
powszechnego nie jest przedstawiane tylko przez deklaracje bezpośrednio
dotyczące jakiejś doktryny, w którą należy wierzyć lub którą należy uznać w
sposób ostateczny, lecz także jest wyrażane w nauczaniu pośrednio zawartym w
praktyce wiary Kościoła, która wypływa z objawienia lub w każdym razie jest
konieczna do wiecznego zbawienia oraz poświadczona przez nieprzerwaną Tradycję:
takie nauczanie nieomylne jawi się jako obiektywnie podane przez całe Kolegium
Biskupów, rozumiane w sensie diachronicznym, a niekoniecznie tylko
synchronicznym. Ponadto intencja Magisterium zwyczajnego i powszechnego, by
podać jakieś nauczanie jako ostateczne, nie jest na ogół związana ze szczególnie
uroczystymi sformułowaniami technicznymi: wystarcza, aby to wyraźnie wynikało z
tonu wypowiedzi i z ich kontekstu.
18. Por. Sobór Watykański II, konst. dogm. Lumen gentium, 25;
Kongregacja Nauki Wiary, instr. Donum veritatis, 23: AAS 82 (1990),
1559-1560.
19. Por. Kongregacja Nauki Wiary, instr. Donum veritatis, 23-24: AAS 82
(1990), 1559-1561.
20. Por. KPK, kan. 752; 1371; KKKW, kan. 599; 1436, § 2.
21. Por. DS 301-302.
22. Por. DS 2803; 3903.
23. Por. DS 1601; 1606.
24. Por. DS 1636.
25. Por. DS 1740; 1743.
26. Por. DS 3050.
27. Por. DS 3059-3075.
28. Por. DS 1510-1515.
29. Por. DS 1000-1002.
30. Por. DS 3293; Sobór Watykański II, konst. dogm. Dei verbum, 11.
31. Por. Jan Paweł II, enc. Evangelium vitae, 57: AAS 87 (1995), 465.
32. Por. Jan Paweł II, list apost. Ordinatio sacerdotalis, 4: AAS 86
(1994), 548.
33. Por. Kongregacja Nauki Wiary, Odpowiedź na wątpliwości dotyczące
doktryny zawartej w liście apostolskim «Ordinatio sacerdotalis»: AAS 87
(1995), 1114.
34. Por. Jan Paweł II, enc. Evangelium vitae, 65: AAS 87 (1995), 475.
35. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 2355.
36. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 2353.
37. Por. DS 3315-3319.
38. Por. Sobór Watykański II, konst. dogm. Lumen gentium, 25;
Kongregacja Nauki Wiary, instr. Donum veritatis, 17, 23, 24: AAS 82
(1990), 1557-1558; 1559-1561.
39. Katechizm Kościoła Katolickiego, 167.
|