The Holy See Search

back

riga

LATINITAS
Opus Fundatum in Civitate Vaticana

  

Scripta in Certamine Vaticano
praemio honestata

PATRATORVM CONSCIENTIA SCELERVM *

 

"Gratias tibi ago maximas, Marcella, quod me officiosa visere comitate dignata es. Paucissimae sunt enim aetate adultae discipulae, quae, quinque fere lustris exactis, praeceptricis suae adhuc meminerint" - Carolae oculi sincera laetitia micabant, dum talia raucisono profert ore verba.
      "Dispeream equidem malim, potius quam sordidae erga benefactricem meam ingratitudinis accuser!" - inflata quadragenaria muliercula affectatione respondit.
      "
Omnipotens Deus convenienti te mercede remuneretur, quod taetram solitudinem meam pergratis nonnumquam visitationibus laetificas atque illuminas!"
     "Nil sane mirum, si prudentibus consiliis tuis etiam nunc uti pergo!"
     
"Quomodo se habet maritus tuus Laurentius? In eodem adulescentes vos bisellio sedentes, quasi nullum annorum interiectum sit intervallum, perspicuo obtutu conspicere videor!"
      Tum vero, fronte repente contracta, asperiore vocis sono: "Ulcus, - Marcella inquit - ut vulgo dicitur, inscia tetigisti. Ex quo cordis aegrotatione debilitatus est, negotiosas horas dimidia ex parte minuit: quo rariores autem circumforaneus institor merces vendit, eo tenuiorem victum uxori liberisque suis suppeditat, praesertim si coniugem industriam externique lucri capacem domisedam fieri improvide contumax coëgit".
      Hilari subito serenitate in sollicitam maestitiam conversa: "Licet Laurentio - contradixit Carola - academicas ambitiones tuas depositas tenaci memorique offensione obicias, quo tandem animo infirmam ei culpae ascribere valetudinem potes? An in periculum veniat ne praematuro exstinguatur obitu malis, quo pluribus supervacaneis bonis circumfluatis?"
      Obiurgatoriae videlicet contradictionis impatiens, debitae omnino reverentiae immemor: "Sacerdotales - clamavit Marcella - omitte, obsecro, admonitiones. Bene tecum agitur, quod unam tete menstruo emeritae beneficio sustentare debes. Ceterum, quantulum satis est peculium ad aetate provectam magistram nihil sane desiderantem decore alendam? Durius absque dubio de vita opinareris, si vicenaria filia et duodennis cicaro instanti te munusculorum flagitatione fatigarent!"

"Cave credas vitam meam, mariti prolisque expertem, dignam, cui invideatur, esse! Noli in Deum, qui tam pulchra te familia ditavit, ingrata impietate exsecrari!"
     
"Est tibi, nisi fallor, sororis tuae filia nomine Martia, quam, utroque ab infantia tenerrima parente orbatam, tuis impensis educavisti..."
      "
Ulcus tu quoque haudquaquam inscia meum tetigisti. Ter summum quaterve me Martia visit in anno, cum Mediolani habitet, ut apud Universitatem in iurisprudentiae studia incumbat..."
     "Quae, etsi triginta tres nata est annos, nondum illa confecit, si fides rumoribus habenda est..."
      Oculis per inane spatium vagantibus, in cogitationibus suis defixa parumper Carola stetit. Esse procul dubio, cur de Martiae lentitudine, emacitate, rusticitate ipsa quereretur. Materterae enim benevolentiam frigida plerumque puellam neglegentia rependisse. Num quid vero Marcellae interesse, utrum gratam se an ingratam Martia praeberet? Quo tandem iure in ipsius conspectum femina illa venire auderet, ut dilectam pupillam criminaretur?
      Animo demum recollecto, colloquium Carola redintegravit: "Si te bene novi, non idcirco domum meam contendisti, ut Martiae mores maledico dente carperes. Omni igitur ambage praetermissa, quibus de causis hanc pulsaveris ianuam aperte fatere".
      Subito genas rubore suffusa, Carolam in coniectura collineavisse Marcella indubitanter ostendit. Diuturnum dein timidi incertique animi silentium haesitantibus verbis rupit: "Materna semper nos caritate discipulos discipulasque amplexata es, potius quam professoria severitate prosecuta. Memini te, mathematicae quasi physicaeque factam immemorem, solidas consumere horas privatorum casuum nostrorum narrationem patienter audientem, ac profutura unicuique consilia hortamentaque dispensantem..."
      "Res ita sese habuisse haud equidem infitiabor: nec spe mihi ipsa opinioneque decipi videbar, cum filialem habitum in plerisque vestrum agnoscerem" - vocem Carola attollens respondet, cum interim secum quaerit quorsum blandidica spectet praefatiuncula.
       "
Imaginare, quaeso, in praeteritum nos tempus prodigioso quodam miraculo revertisse; animo fac, obsecro, menteque tibi Marcellam fingas adulescentulam, praeceptricis suae carissimae auxilium implorantem..."
      "Quibus in angustiis denuo versaris?" - impendentem calamitatem subolfaciens interrogavit Carola.
     "Ducenties centena milia Italicorum nummum, antequam crastinus sol exoriatur, mihi opus sunt" - continenti pudenda verba spiritu Marcella pronuntiavit.
      "Solacia atque incitamenta, non autem pecuniam, a me adulescentula petere consueveras" - adludenti Carola amaritudine subiunxit.
        "
Neque a sordidis umquam saevisque feneratoribus ingentem summam virguncula sum mutuata" - suspiria gemitusque ab imo pectore ducens Marcella dixit.
       "
Nonne mensae praesto sunt argentariae ad denarios legitime commodandos?"
       "
Mutuam ii uni pecuniam ibi accipiunt, qui certis pignoribus omnia ad assem se reddituros esse spondere valeant".
      "Quaenam instans necessitas effecit ut tam pravos commodatores adires?"
      "Aegra mariti mei valetudo et scholastica filiolis meis pendenda tributa".
      "Veri simile est inscio te Laurentio huc venire statuisse..."
        "
Mortem sibi ipse conscisceret, si de proposito meo certior fieret!"
       
"Nullus tibi erat artiore familiaritate coniunctus amicus, a quo tam onerosam commodationem postulares?"
      "Nullus a quo auxilium insimul sperarem ac silentium".
      Tum vero, nullum amplius verbum addens, ducenties centena milia nummum praesenti pecunia Marcellae Carola numeravit.
Hic iure quaesiverit quispiam nonne sit Croeso illi, Lydiorum regi, vel fabuloso Midae opulentia Carola comparabilis.
      Coniectura, curiose lector, perperam deerravisti: vix enim uni in vita tua magistro bene nummato occurres.
      Tam ingentem pecuniam idcirco domi misella tenebat, quod et culinae et balinei instrumenta, tricennali usu consumpta, renovare iam diu studebat.
      Septuagesimum aetatis annum praetergressa, rarius in publicum prodibat: articulari enim morbo in dies ingravescente laborabat, atque in tertio vetustae insulae anabathro expertis tabulato habitabat.
      Catellum quoque, quem pro solitudinis remedio adoptaverat, consobrinae in rustico suburbio incolenti donare coacta erat, cum bestiolam certis intervallis foras exire desiderantem comitari iam non valeret.
      Tristes degebat horas telephonii frustra tinnitum exspectans, vel photographicas discipulorum imagines temporis decursu decoloratas lacrimis inundans.
      Praeteritos vitae suae casus memori consideratione recensebat: at de molestis plerumque iniucundisque recordationibus agebatur.
      Nubendi praecipue opportunitates, quarum aliam alia de causa dimiserat, inquieto Carolae animo occurrebant: Marium, vinitorem impigrum, post diuturnam titubationem reiecerat, ne parentibus suis displiceret medicum saltem vel causidicum generi loco exoptantibus; Atilium, mensae argentariae rationarium, invita recusaverat, ne amicae Tulliae, eiusdem iuvenis amore depereunti, ipsa obesset; Petrus collega, excultam cuius doctrinam omnes admirabantur, Carolae quadragesimum iam annum agenti undeviginti annos natam flavicomam discipulam anteposuerat.
      Segregis atque umbratilis vitae adeo Carolam pigebat, ut vel inexspectatos importunosque visitatores comi hospitio exciperet: Catholicae etsi disciplinae observantissima, Iehovae testibus haud raro patientes aures blaterantibus praebuerat.
      Suspicacior autem ex illo die facta erat ac diffidentior, cum magus quidam fraudulentus sopiendi artis peritissimus decies centena milia nummum ex ipsius loculis surripuerat.
      Quod vero furtum Martia cum neptis comperisset, probris omnibus maledictisque materteram oneraverat, tempus iam esse asseverans, ut in anile Carola hospitium deduceretur.
Spes miserrime deceptae, irrita incepta, amicalia vincula abrupta, amatoria discidia continuata, desultoria in studiis volubilitas, conscius deformis corporis animus: haec omnia, et alia eiusdem generis plura, inconstans Martiae cerebrum perenni cruciatu stimulabant.
      In infelicem materteram unam fel amaritudinis suae evomebat: interdum ut in malam abiret crucem precabatur, innumerorum, quae a Carola acceperat, beneficiorum prave immemor.
      Ter iam quaterve mortem sibi consciscere parum dextere conata erat; tantum vero aberat ut propinquae servatrici gratias ageret, ut inoptatam salutem vitio ei culpaeque ascriberet.
      Nec semel modo periculum fuerat, ne a mulieribus adulterina maritorum commercia timentibus suspicantibusque Martia iugularetur, cum caelibes viros abhorreret, ab iis autem qui uxorem duxerant perversa fascinatione alliceretur.    
      Contumaciter recusabat quominus inveteratae, qua laborabat, nervorum infirmitati medicinalis vel psychologica curatio adhiberetur; cum vero quaelibet nullius momenti res stomachum ei bilemque moveret, tam violenta excandescebat ira, ut domesticam supellectilem de fenestra vel de maeniano in subiacentem viam deiceret.
      Pluries minata erat se numquam materteram revisuram esse, et infelix propinqua speraverat istiusmodi minas ad effectum perductum iri, cum pauca iam escaria infringenda superessent: at post breviores vel longiores commorationes externas, quarum impensae nimirum in Carolam recidebant, ad materteram excruciandam Martia revertebatur, quoniam nec cum illa nec sine illa vivere poterat.
      Capitis sui periculo aetate provecta praeceptrix sororis interdum filiam hortabatur ut otiose vivere desineret, ut mercennarium ministerium quaereret: nam fictili scypho olim in mediam frontem coniecto, paulum afuerat quin indecora Carola nece perimeretur.
      Id quoque novissime timere anicula coeperat, ne materterae mortem neptis morae iam impatiens exspectaret eademque exoptaret, cum integro ac solido, quantulumcumque erat, potiri vellet patrimonio; eo pavoris pervenerat, ut cubiculi sui ianuam, cum Martia domi adesset, dormitura obseraret.
      Carolam exoraverat Marcella, ut ingentem pecuniam commodatam verecundo silentio praeteriret; at ne opus quidem fuit eiusmodi prece, cum a saevo carnifice tormentis dilacerari misella magistra mallet, quam tantae gravitatis secretum Martiae credere.
      Ceterum, facere non poterat quin simpliciorem animi sui candorem vitio sibimet ipsa verteret, quae ne scriptam quidem apocham a debitrice sua exegisset.

Re vera impudenter Marcella mutuam petendo pecuniam mentita erat. Maritus enim, etsi corpore debilitatus, satis magna ad familiam decore sustentandam lucra percipiebat, et filius filiaque modesto contenti erant victu; nullos porro feneratores muliercula adierat, a quibus saevae timendae essent ultiones.
      Quo tortuosa Marcellae indoles dilucidius intellegatur, res sunt paulo altius ab initio repetendae.
      Secum pugnantia semper Marcellam optavisse diceres: frustra speraverat se filiis educandis operam insimul dare posse atque academicis studiis consummandis; maritum ut totum se, quo plura lucraretur, commerciis dederet hortabatur, eundemque uxoris quasi liberorumque incuriosum asperius criminabatur.
      Gnatos suos modo supervacaneis munusculis cumulabat, ne aequalibus locupleti elegantia cederent, modo contumeliis alapisque onerabat, cum per eos stetisse persuasum haberet, ut in domestica ministeria ancillari habitu abderetur.
      Muliercularum domos assidue frequentabat, quas haud facile discerneres utrum amicas magis proprie an inimicas existimaret.
      Artiore erat exempli gratia familiaritate cum Fabia coniuncta, chirurgi cuti reficiendae uxore, quacum et lycei quinquennium et Universitatis quadriennium transegerat: at de invida aemulatione iam dudum agebatur, potius quam de candida sinceraque amicitia.
      Quidquid vestium, gemmarum, armariorum sibi Fabia comparaverat, id statim emere Marcella gestiebat, ne paupertate premi putaretur: at perarduum erat circumforaneo institori ingentes medici rugis corrigendis quaestus adaequare.
      Haec vero inter Marcellam et Laetitiam, praedivitis operum conductoris coniugem, invaluerat consuetudo, ut pluries in anno altera aliquid, et id magni quidem pretii, alteri dono mitteret: at de concertatoria simultate agi potius quam de mutua liberalitate diceres, cum neutra sumptibus et ostentaticia magnificentia in munerario certamine inferior exsistere vellet.
      Tulliam denique, decrepiti latifundiorum possessoris concubinam, et palaestras et natatorias et montanas stationes nivales frequentantem, rabida Marcella pervicacia imitabatur, cum amicae agili subtilitate par et esse et videri studeret.
      Epulari postremo sumptuositate cum Camilla contendebat, sapluti tabellionis vidua, quae centenos ad cenam sese invitare posse convivas gloriabatur.
      Ut ambitiosae uxori morigeraretur, valetudinem suam diutius neglectam Laurentius ad ultimum amiserat; frustra Marcellae suaserat ut impensas minueret, parsimoniam adhiberet, amicitias invida aemulatione commixtas deponeret, mutuo sinceroque affectu contentas susciperet: libentius se inquieta femina morituram vel migraturam saltem respondebat.
      Nihil mirum igitur, si mendicorum ritu ut mutua sibi daretur pecunia petere instituerat.
      Ut par est, nihil antiquius habebat quam ut amicae illae, quarum aemulabatur luxum, de indecora, ad quam descenderat, abiectione celarentur, ne detrimento contumeliosa adderetur ludificatio.
      Auxilium igitur a vetulis plerumque humilibusque mulieribus postulabat, quibus nihil cum superbis delicatae luxuriae ostentatricibus commune esset: quo rariora cum concivibus colloquia commerciaque femella Marcellae nota habebat, eo facilius fidentiusque ab insatiabili secretae stipis captatrice visebatur.
      "Culinae, nisi fallor, et balinei instrumenta te tandem renovaturam esse mihi significaveras: at nullam patet hic factam esse armariolorum supellectilisve mutationem" - curiosa circumspectione totam Carolae diaetam hortulana quaedam, cui Aloisia nomen erat, intentis oculis collustrabat.
      Ea una de causa a circulatrice illa olera pomaque aetate provecta magistra emere solebat, quod octavo quoque die infirmas emptrices adire solebat, num quid iis opus esset officiose percontatura.
      Erat pretiosa quidem opportunitas anicillae cruribus inhabili; at commoditates malevola venditricis loquacitate iniucunde compensabantur.
      Extemplo Carolam paenituit, quod Aloisiam de propositis suis certiorem fecerat: in cogitatione igitur, quasi nulla adesset collocutrix, parumper defixa stetit.
      Martiae vero, quam Aloisiae, curiositatem sollicitiore anxietate metuebat: nullum esse dubium quin vehementi ira morosa neptis exarsura esset, si magnam apud mensam argentariam materterae nomine deesse pecuniam animadvertisset neque in ulla tam ingentem summam consumptam esse emptione.
      Iam dudum enim vel viliorum impensarum Martiae rationem reddere Carola quodammodo cogebatur.
      "
Alii vero sumptus instantiore necessitate urgebant...", - ambigua tandem reticentia respondit.
      "
In aliquas, ut eius est mos, sese tricas Martia immisit..." - malignam hortulana coniecturam exprompsit, quam Carola utrum confirmaret an confutaret suspenso animo addubitabat.
      Colloquii illius finem cito factum iri sperabat; sed acriore stimulo Aloisiae importunitas concitata erat, quam ut praegustatos rumores altius exquirere supersederet.
      Quae cum ita essent, languentem sermocinationem novum tangens argumentum de industria redintegravit: "Fama est Marcellam, Laurentii uxorem, decem minorem annis natu amasionem sibi comparavisse, ut prava amicarum exempla et in hac arena imitaretur..."
      Quam moleste fastidienterque sordidas gerras illas Carola ferret, vultus ipse incredulus satis perspicue ostendebat; sed facilius leonem famelicum ab arrepta praeda averteres, quam a mordaci maledicentia Aloisiam.
      "
Ista enim in femininis amicitiis nuperrime invaluit percrebruitque in civitate nostra consuetudo, ut altera alterius vitia aemularetur, non autem virtutes, quae alio agminatim commigrasse universae videntur".
      "Num veri simile est in laqueos, quos maiores natu mulieres collocaverint, floridos incidere trossulos?"
      "Haud gratuito, mehercle, servile sibi imponi iugum patiuntur: non modo enim femellae, verum etiam masculi lucrosa meretricatione aetate nostra ditantur, vel saltem sustentantur".
      "Sint sane ista, quae garris, de aliis mulierculis veridica; nulla autem est arca, ex qua supervacaneos Marcella denarios tam prave impendendos hauriat, utpote quam et ad necessaria saepe deficiat crumina!"
      "
An tam ingenuo es animi candore, ut paupertatem querentibus facile credas? Ceterum... novam vaframque pecuniae faciendae rationem lupa illa excogitavit".
      "
Qualem, cedo?" - praecipiti percontatione Carola quaesivit, dum atrox irrepit in mentem suspicio.
      "Ut plurimi sibi commodentur nummi ab aniculis petit, quas nimirum, honestas species falsiloqua inventione causando, de vero denariorum usu callide celat".
      "Quomodo tam grandi aere alieno expediri poterit?" - haesitanti voce Carola rogavit.
      "Nihil ab animo eius magis alienum est, quam ut debita solvat. Incautas enim pro praedis eligit anus, quae precibus stolide commoveantur, mendaciis irretiantur, apocham exigere obliviscantur".
      "Relata refers, an imprudentes ipsae commodatrices tibi ista narraverunt?" - mortifero iam paene languore exstincta sciscitata est magistra.
       "
Tu quoque aliquas ex iis bene novisti: Valentinam exempli gratia, veterinarii viduam, vel Aeliam, cursus publici administram".
      "Quot transactae sunt hebdomadae, ex quo pecuniam Marcellae commodaverunt?"
      "Rationem septimanarum subducere perarduum quidem est, facilius mensium, vel potius annorum".
      "Nonne, edepol, postulaverunt ut crediti nummi redderentur?"
      "Pluries istud fecerunt, at iis tandem desistere placuit, ne detrimento ludificatio adiceretur. Ceterum, quae eius est impudentia, vel creditum abiurare Marcellam paratam esse crediderim".
      Cadaverinum pallorem in Carolae vultu hortulanam dimittentis cerneres.

Totius orbis terrarum ruina opprimi vetula sibi magistra visa est. Nonnulli praeteritae vitae errores animo eius occurrebant, sed numquam antea ad summam desperationem adducta erat.
      Tragicae heroidi similis, pectus sibi percutere rarosque scindere crines coepit. "Ei mihi miserae! - elata voce clamabat - O me infelicem! In hoc nulli profutura senecta me conservavit, ut immundi adulterii fautrix exsisterem atque adiutrix? Ut spurcatissimi prostituti altrix fierem? Ut flagitiosum lenae habitum septuagenaria sumerem? Ut Laurentii illius proditricem me praestarem, quem parentali quadam caritate diligebam, cuius prosperis successibus congaudebam, adversis casibus condolebam, cuius aegrotantis lecto per multas horas sollicita adsidebam? Nonne melius fuit, si provido fati consilio ante exstincta essem, quam turpi labe macularer?"
      In eo fuit ut, lucem vitamque perosa, mortem sibi ipsa conscisceret; at, sedata meditatione in concitati furoris locum succedente, altero non posse scelere prius expiari scelus tandem conclusit.
      Deiparam Virginem testata est ignara se obscenae destinationis mente pecuniam illam commodavisse; ab omnibus, quos religiosa pietate venerabatur, sanctis martyribusque peccati sui veniam imploravit; soporiferam, qua facilius maturiusque obdormisceret, hausit potionem; sed, priusquam cubiculi limen transiret, subita vertigine correpta animoque relicta humi resupina iacuit.
      "Paralysis, qua ex sinistro latere matertera tua laborat, sanari fortasse poterit; at quominus spes firmas concipiamus et pulmones marcidi, et cor iam dudum debilitatum, et renes calculosi iidemque chirurgicae curationis impatientes obstant": id medicus, cui Silvius nomen erat, imprimis studebat, ne vana Martia exspectatione deciperetur.
      "Licetne mihi eam domum reducere, ut novissimi vitae eius dies domestico tepore quodammodo laetificentur?"
        "
Nemo, mea quidem sententia, aegroto assidua curatione indigenti assidere unus valeat, nedum tu possis, quam nervorum perturbationibus obnoxiam esse probe novimus! Ceterum, haud desunt in civitate nostra decora gerontocomia, quorum rectoribus et administris materteram tuam nulla mordente conscientia tradere poteris".
      "Valde me pudet paenitetque, quod Carolam diu neglexi, immo aspere inurbaneque tractavi: ne horum peccatorum conscientia, quamdiu vivam, atrociter mordear torquearque, extremum saltem spiritum in complexu meo matertera sine reddat!"
      "Nihil prorsus impediet, quin in anili, quod elegeris, hospitio lateri eius interdiu noctuque assideas; at robustioribus peritioribusque manibus infirmum corpus oportebit lavetur, unguentis oblinatur, mundis ter quaterve in die vestimentis induatur. Sera affici paenitentia videris, et parum profutura iam diutinae neglegentiae tuae remedia quaerere".
      Duram obiurgationem demisso capite Martia passa est, nullam excusationem vituperanti medico opponens. Tantam lacrimarum vim numquam in vita sua Martia antea profuderat. Parcius se atque honestius victuram esse Deiparae Virgini vovit, si prodigioso quodam miraculo sanitatem matertera recuperavisset; aegram vetulam tenerrimis blandimentis mulcebat, ad salutis spem recipiendae erigebat, ut veniam daret suppliciter orabat.
      Plurima ex Carola sciscitabatur, atque ad interrogata aegrotae vice ipsa respondebat, cum aetate provecta magistra loquendi facultatem amisisset; verum leniter arridendo mutatum neptis habitum et animum se magni facere significabat.
      Placida serenitate animam efflatura fuit, nisi in eius conspectum infausto die Marcella venisset.
      Oculos subito distorsit, flammeo genas rubore suffusa est, vocis nodum atque impedimentum summa contentione expedire conata est: aliquid videlicet, priusquam e vita excederet, magni momenti iis, quae aderant, patefacere volebat. Frustra: maiore immo, quam pro residuis viribus, nisu horrendum obitum maturavit. Sperare uno tempore desiit Martia, timere Marcella.

      Tres iam transacti erant menses, ex quo honestis exsequiis Carola elata erat atque in suburbano sepulcreto condita. Flebili sinceraeque Martiae aegritudini id unum solacio erat ac levamento, quod omnes noti ignotique sedulam laudabant sollicitudinem, qua per tot hebdomadas materterae moribundae assederat.
      Spe omni maius exspectationeque patrimonium hereditate relictum esse comperit: parcissimo enim victu nepoti et opere et pecunia carenti magnanima anus providerat.
      Ex annuo collocatorum denariorum fenore id tantulum, quantulum ad decore vivendum satis esset, sibimet sumere Martia constituit: reliquam sese partem ut egenos liberali beneficentia adiuvaret peropportune adhibituram.
Falsa consolatoriae salutationis specie Martiam inexspectata Marcella invisit.
      Tritis, ut in eiusmodi usu venire solet tempestatibus, verbis ultro citroque habitis, qua mente illuc contendisset impudica debitrix tandem patefecit: "Quam vehementer me moritura conspiciens Carola commota perturbataque sit, absque dubio recordaris..."
      "Tantum abest ut oblita sim, ut contra quanam significatione confusio illa interpretanda sit iam dudum mecum ipsa quaeram..."
"Conscientiae scrupulo misella cruciabatur. Cum a malefico praestigiatore ingenti pecunia iterum spoliata esset, ne multos apud mensam argentariam denarios deesse animadvertens tute irascereris, ducenties centena milia nummum mutua a me petere accipereque haud erubuit..."

ORESTES CARBONERO

         

       

* Commentatio haec in Certamine Vaticano XXXXVII (a. MMIV) aureo nomismate est honestata.

 

top