CATECHISMUS CATHOLICAE ECCLESIAE
PARS TERTIA VITA IN CHRISTO
SECTIO PRIMA VOCATIO HOMINIS: VITA IN SPIRITU
CAPUT PRIMUM PERSONAE HUMANAE DIGNITAS
ARTICULUS 7 VIRTUTES 1803
« Quaecumque sunt vera, quaecumque pudica, quaecumque iusta,
quaecumque casta, quaecumque amabilia, quaecumque bonae famae, si
qua virtus et si qua laus, haec cogitate » (Phil 4,8).
Virtus est habitualis et firma dispositio ad bonum faciendum. Ipsa
non solum personae permittit actus peragere bonos, sed etiam optima
sui ipsius donare. Persona virtuosa omnibus suis viribus
sensibilibus et spiritualibus ad bonum tendit; id prosequitur et
eligit in suis concretis actionibus:
« Sit finis vitae cum virtute degendae, ut quis Numini
divino assimiletur ».81
I.
Virtutes humanae 1804 Virtutes
humanae habitus sunt firmi, dispositiones stabiles, habituales
intellectus et voluntatis perfectiones, quae nostros regulant actus,
nostras ordinant passiones et nostrum agendi modum ducunt secundum
rationem et fidem. Ipsae facilitatem, dominium comparant et gaudium
ad vitam moraliter bonam ducendam. Homo virtuosus ille est qui bonum
libere exercet. Virtutes morales humano
acquiruntur modo. Fructus sunt et germina actuum moraliter bonorum;
omnes hominis potentias disponunt ad communicandum cum amore divino.
Cardinalium virtutum distinctio 1805
Quattuor virtutes munere funguntur « cardinis ». Propterea
appellantur « cardinales »; ceterae omnes circum eas ordinantur.
Illae sunt prudentia, iustitia, fortitudo et temperantia. « Si
iustitiam quis diligit, labores huius sunt virtutes: sobrietatem
enim et prudentiam docet, iustitiam et fortitudinem » (Sap
8,7). Aliis nominibus hae virtutes in pluribus Scripturae laudantur
locis. 1806 Prudentia est virtus
quae practicam disponit rationem ad nostrum verum bonum in omnibus
discernendum adiunctis et ad iusta seligenda media ad illud
efficiendum. Homo « astutus considerat gressus suos » (Prv
14,15). « Estote itaque prudentes et vigilate in orationibus » (1
Pe 4,7). Prudentia est « recta ratio agibilium », scribit
sanctus Thomas82 post Aristotelem. Ipsa nec cum
timiditate vel metu confunditur nec cum duplicitate vel simulatione.
Auriga virtutum appellatur: alias enim regit virtutes illis
regulam indicans et mensuram. Prudentia immediate iudicium ducit
conscientiae. Homo prudens suum agendi modum decidit et ordinat hoc
sequendo iudicium. Hac virtute, principia moralia sine errore
casibus applicamus particularibus et dubia superamus de bono
peragendo et malo vitando. 1807
Iustitia virtus est moralis quae in constanti et firma consistit
voluntate Deo et proximo tribuendi id, quod illis debetur. Iustitia
erga Deum « virtus religionis » appellatur. Erga homines disponit ad
uniuscuiusque observanda iura et ad stabiliendam in relationibus
humanis harmoniam quae aequitatem respectu personarum et boni
communis promovet. Homo iustus, saepe in Libris Sacris commemoratus,
rectitudine distinguitur habituali suarum cogitationum et
rectitudine sui agendi modi erga proximum. « Non consideres personam
pauperis nec honores vultum potentis. Iuste iudica proximo tuo » (Lv
19,15). « Domini, quod iustum est et aequum servis praestate,
scientes quoniam et vos Dominum habetis in caelo » (Col 4,1).
1808 Fortitudo virtus est moralis quae firmitatem in
difficultatibus praestat et constantiam in bono prosequendo.
Propositum roborat tentationibus resistendi et obstacula in vita
morali superandi. Fortitudinis virtus capacitatem praebet metum,
etiam mortis, vincendi, aggrediendi probationem et persecutiones.
Disponit ad progrediendum usque ad abrenuntiationem et propriae
vitae sacrificium pro iusta defendenda causa. « Fortitudo mea et
laus mea, Dominus » (Ps 118,14). « In mundo pressuram
habetis, sed confidite, ego vici mundum » (Io 16,33).
1809 Temperantia est virtus moralis quae voluptatum
moderatur allectationem atque in bonorum creatorum usu praebet
aequilibrium. Dominium roborat voluntatis in instinctus et desideria
inter honestatis continet limites. Persona temperans ordinat suos
sensibiles ad bonum appetitus, sanam servat discretionem et non
sequitur fortitudinem suam ut ambulet in concupiscentiis cordis sui.83
Temperantia in Vetere Testamento saepe laudatur: « Post
concupiscentias tuas non eas et a voluptatibus tuis te contine » (Eccli
18,30). In Novo Testamento, ipsa « moderatio » appellatur vel «
sobrietas ». Oportet ut « sobrie et iuste et pie vivamus in hoc
saeculo » (Tit 2,12).
« Nihil sit aliud bene vivere, quam toto corde, tota
anima, tota mente diligere Deum, [...], ut incorruptus in eo amor atque
integer custodiatur, quod est temperantiae, ut nullis frangatur
incommodis, quod est fortitudinis, nulli alii serviat, quod est
iustitiae, vigilet in discernendis rebus, ne fallacia paulatim dolusve
subrepat, quod est prudentiae ».84
Virtutes et gratia
1810 Virtutes humanae, educatione, deliberatis actibus et
renovata semper in conatu perseverantia adquisitae, divina
purificantur et elevantur gratia. Dei adiutorio, ipsae excudunt
indolem et in bono exercendo facilitatem praebent. Virtuosus homo in
illis exercendis felix est. 1811 Homini
vulnerato a peccato facile non est morale servare aequilibrium.
Donum salutis per Christum gratiam nobis tribuit necessariam ad
perseverandum in virtutibus quaerendis. Unusquisque hanc lucis et
roboris gratiam semper postulare debet, ad sacramenta recurrere, cum
Sancto Spiritu cooperari, Eius vocationes sequi ad bonum amandum et
se a malo servandum.
II. Virtutes theologales 1812
Virtutes humanae in virtutibus radicantur theologalibus quae hominis
facultates ad naturae divinae accommodant participationem.85
Virtutes enim theologales directe ad Deum referuntur. Christianos
disponunt ut in consuetudine cum Sanctissima Trinitate vivant. Deum
Unum et Trinum habent tamquam originem, motivum et obiectum.
1813 Virtutes theologales moralem agendi modum christiani
proprium fundant, animant et distinguunt. Ipsae omnes virtutes
morales informant et vivificant. A Deo in animas infunduntur
fidelium ad eos efficiendos capaces qui tamquam filii Eius agant et
vitam mereantur aeternam. Ipsae praesentiae et actionis Spiritus
Sancti in hominis facultatibus sunt pignus. Tres sunt virtutes
theologales: fides, spes et caritas.86
Fides 1814 Fides virtus est
theologalis qua in Deum credimus atque omnia quae Ipse nobis dixit
et revelavit quaeque Ecclesia nobis credenda proponit, quia Ille est
ipsa veritas. Fide « homo se totum libere Deo committit ».87
Propterea qui credit, voluntatem Dei cognoscere conatur et facere. «
Iustus [...] ex fide vivet » (Rom 1,17). Fides viva « per
caritatem operatur » (Gal 5,6). 1815
Fidei donum in eo permanet qui contra eamdem non peccavit.88
Sed « fides sine operibus mortua est » (Iac 2,26). Fides, spe
et amore privata, fidelem Christo plene non unit neque eum vivens
Eius corporis efficit membrum. 1816
Christi discipulus non solum debet fidem servare ex eaque vivere,
sed illam praeterea profiteri, cum securitate testari et propagare:
« Omnes [...] parati sint oportet, Christum coram hominibus
confiteri, Eumque inter persecutiones, quae Ecclesiae nunquam
desunt, in via crucis subsequi ».89 Fidei servitium et
testimonium ad salutem requiruntur: « Omnis [...] qui confitebitur
me coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui est
in caelis; qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et ego eum
coram Patre meo qui est in caelis » (Mt 10,32-33).
Spes 1817 Spes est virtus theologalis
qua, tamquam nostram felicitatem, Regnum caelorum et vitam appetimus
aeternam, nostram fiduciam in Christi collocantes promissionibus et
nitentes non nostris viribus, sed auxilio gratiae Spiritus Sancti. «
Teneamus spei confessionem indeclinabilem, fidelis enim est, qui
repromisit » (Heb 10,23). Is Hunc Spiritum « effudit super
nos abunde per Iesum Christum Salvatorem nostrum, ut iustificati
gratia Ipsius heredes simus secundum spem vitae aeternae » (Tit
3,6-7). 1818 Virtus spei appetitioni
respondet ad felicitatem a Deo in corde uniuscuiusque hominis
positae; exspectationes assumit quae activitates inspirant hominum;
eas purificat ut easdem ad Regnum caelorum ordinet; ab animi
protegit defectione; in omni sustinet derelictione; in beatitudinis
aeternae exspectatione dilatat cor. Spei impulsus a caeco sui amore
(« egoismo ») praeservat et ad felicitatem ducit caritatis.
1819 Spes christiana spem populi electi iterum assumit et
perficit, quae suam originem suumque invenit exemplar in spe
Abrahae promissionibus Dei in Isaac repleti et per sacrificii
probationem purificati.90 « Contra spem in spe credidit,
ut fieret pater multarum gentium » (Rom 4,18).
1820 Inde ab initio praedicationis Iesu, spes christiana in
nuntio explicatur beatitudinum. Beatitudines, caelum versus,
tamquam in novam Terram promissam, nostram elevant spem; huic
delineant viam per probationes quae Iesu manent discipulis. Sed per
Iesu Christi Eiusque passionis merita, Deus nos in spe servat quae «
non confundit » (Rom 5,5). Spem « sicut ancoram habemus
animae, tutam ac firmam », eo usque incedentem « ubi praecursor pro
nobis introivit Iesus » (Heb 6,19-20). Ipsa est etiam
armatura quae nos in colluctatione protegit salutis: « induti
loricam fidei et caritatis et galeam spem salutis » (1 Thess
5,8). Illa nobis in ipsa probatione procurat gaudium: « Spe
gaudentes, in tribulatione patientes » (Rom 12,12). In
oratione exprimitur et nutritur, praesertim in Oratione dominica,
compendio omnium quae spes efficit ut appetamus.
1821 Sperare igitur possumus caeli gloriam a Deo illis promissam
qui Eum diligunt91 et Eius faciunt voluntatem.92
In quibuslibet adiunctis, unusquisque debet sperare, cum gratia Dei,
perseverare in finem93 et caeli obtinere gaudium tamquam
aeternam Dei pro bonis operibus gratia Christi peractis
retributionem. Spe orat Ecclesia « omnes homines [...] salvos fieri
» (1 Tim 2,4). Ipsa, in gloria caeli, Christo, Sponso suo,
unita esse cupit:
« Spera, spera, tu quae nescis quandonam veniet dies et
hora. Diligenter vigila, quoniam breviter omnia transeunt, quamvis
desiderium tuum in incertum vertat certum, et in longum vertat breve
tempus. Animadverte te, quo magis certabis, eo magis amorem, quem in
Deum habes tuum, esse monstraturam et magis, Dilecto tuo fruituram cum
gaudio et delectatione, quae finem habere non potest ».94
Caritas 1822
Caritas est virtus theologalis qua Deum super omnia propter Se Ipsum
et proximum nostrum tamquam nosmetipsos propter Dei diligimus
amorem. 1823 Iesus ex caritate
mandatum novum efficit.95 Suos diligens « in finem »
(Io 13,1), Patris manifestat amorem quem Ipse recipit.
Discipuli se mutuo diligentes Iesu imitantur amorem quem etiam in se
recipiunt. Propterea dicit Iesus: « Sicut dilexit me Pater, et ego
dilexi vos; manete in dilectione mea » (Io 15,9). Et etiam: «
Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos » (Io
15,12). 1824 Caritas, fructus Spiritus et
plenitudo Legis, Dei et Eius Christi servat mandata. « Manete
in dilectione mea. Si praecepta mea servaveritis, manebitis in
dilectione mea » (Io 15,9-10).96
1825 Christus amore erga nos mortuus est, cum adhuc eramus «
inimici » (Rom 5,10). Dominus a nobis postulat ut amemus
sicut Ipse etiam nostros inimicos,97 ut nos
remotissimo faciamus proximos,98 ut sicut Ipsum amemus
parvulos99 et pauperes. 100
Sanctus apostolus Paulus incomparabilem caritatis
effecit descriptionem: « Caritas patiens est, benigna est caritas, non
aemulatur, non agit superbe, non inflatur, non est ambitiosa, non
quaerit, quae sua sunt, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet
super iniquitatem, congaudet autem veritati; omnia suffert, omnia
credit, omnia sperat, omnia sustinet » (1 Cor 13,4-7).
1826 Sine caritate, dicit etiam
Apostolus, « nihil sum ». Et quidquid est privilegium, servitium,
etiam virtus... si caritatem non habuero, « nihil mihi prodest ».
101 Caritas est omnibus superior virtutibus. Virtutum
theologalium est prima: « Nunc autem manet fides, spes, caritas,
tria haec; maior autem ex his est caritas » (1 Cor
13,13). 1827 Omnium virtutum exercitium
caritate animatur et inspiratur. Ipsa est « vinculum perfectionis »
(Col 3,14); ipsa est forma virtutum; eas connectit et
inter se ordinat; fons est et terminus earum christianae praxis.
Caritas roborat et purificat nostram humanam amandi facultatem. Eam
ad supernaturalem amoris divini perfectionem elevat.
1828 Praxis vitae moralis caritate animata spiritualem filiorum
Dei libertatem praebet christiano. Hic non amplius sistit coram Deo
tamquam servus in timore servili neque tamquam mercennarius salarium
quaerens, sed tamquam filius qui amori respondet Illius qui « prior
dilexit nos » (1 Io 4,19):
« Aut enim supplicii metu a malo declinamus, versamurque
in affectu servili; aut mercedis fructus requirentes, ob nostram ipsorum
utilitatem mandata explemus, et hoc pacto mercennariis efficimur
similes; aut ob ipsum honestum caritatemque erga Legislatorem nostrum
[...], et ita demum ut filii afficimur ». 102
1829 Caritas habet, ut fructus,
gaudium, pacem et misericordiam; beneficentiam exigit et
correctionem fraternam; benevola est; reciprocationem suscitat,
manet quin quaerat quae sua sunt, et est liberalis; amicitia est et
communio:
« Ipsa est consummatio omnium operum nostrorum,
dilectio. Ibi est finis: propter hoc currimus; ad ipsum currimus; cum
venerimus ad eam, requiescemus ». 103
III. Spiritus Sancti dona et fructus
1830 Vita moralis christianorum Spiritus Sancti donis
sustinetur. Haec dispositiones sunt permanentes quae hominem docilem
reddunt ut Spiritus Sancti sequatur impulsus.
1831 Septem Spiritus Sancti dona sunt sapientia,
intellectus, consilium, fortitudo, scientia, pietas et timor Dei.
Eadem in sua plenitudine ad Christum pertinent Filium David.
104 Illorum qui ea recipiunt, virtutes complent et ducunt ad
earumdem perfectionem. Fideles dociles reddunt ad prompte
inspirationibus divinis oboediendum.
« Spiritus Tuus bonus deducet me in terram rectam » (Ps
143,10).
« Quicumque enim Spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt.
[...] Si autem filii, et heredes; heredes quidem Dei, coheredes autem
Christi » (Rom 8,14.17).
1832 Fructus Spiritus sunt
perfectiones quas Spiritus Sanctus, ut gloriae aeternae primitias,
in nobis efformat. Ecclesiae traditio duodecim enumerat: « fructus
[...] est caritas, gaudium, pax, patientia, benignitas, bonitas,
longanimitas, mansuetudo, fides, modestia, continentia, castitas » (Gal
5,22-23 vulg.).
Compendium 1833 Virtus
dispositio est habitualis et firma ad bonum faciendum.
1834 Humanae virtutes dispositiones intellectus et voluntatis
sunt stabiles, quae nostros regulant actus, nostras ordinant
passiones et nostrum agendi modum ducunt secundum rationem et fidem.
Eaedem possunt circum quattuor virtutes cardinales ordinari:
prudentiam, iustitiam, fortitudinem et temperantiam.
1835 Prudentia practicam disponit rationem ad nostrum verum
bonum discernendum in omnibus adiunctis et ad iusta seligenda media
ad illud adimplendum. 1836
Iustitia in constanti et firma consistit voluntate Deo et proximo
tribuendi id, quod illis debetur. 1837
Fortitudo firmitatem in difficultatibus praebet et constantiam in
bono prosequendo. 1838 Temperantia
allectationem moderatur voluptatum sensibilium atque in bonorum
creatorum usu praebet aequilibrium. 1839
Virtutes morales educatione, actibus deliberatis et perseverantia in
conatu crescunt. Gratia divina eas purificat et elevat.
1840 Virtutes theologales christianos disponunt ut in
consuetudine cum Sanctissima Trinitate vivant. Ipsae, tamquam
originem, motivum et obiectum, habent Deum, Deum nempe fide
cognitum, speratum et propter Se Ipsum amatum.
1841 Tres sunt virtutes theologales: fides, spes et caritas.
105 Ipsae omnes morales virtutes informant et vivificant.
1842 Fide credimus in Deum atque omnia credimus quae Ipse
nobis revelavit quaeque Ecclesia nobis proponit credenda.
1843 Spe cupimus et a Deo exspectamus, cum firma fiducia,
vitam aeternam et gratias ad illam merendam.
1844 Caritate Deum super omnia et nostrum proximum tamquam
nosmetipsos proter amorem diligimus Dei. Ipsa est « vinculum
perfectionis » (Col 3,14) et omnium virtutum forma.
1845 Septem Spiritus Sancti dona christianis concessa sunt
sapientia, intellectus, consilium, fortitudo, scientia, pietas et
timor Dei.
(81) Sanctus Gregorius Nyssenus, De beatitudinibus, oratio 1:
Gregorii Nysseni opera, ed. W. Jaeger, v. 72 (Leiden 1992) p. 82
(PG 44, 1200). (82)
Sanctus Thomas Aquinas, Summa theologiae, II-II, q. 47, a. 2,
sed contra: Ed. Leon. 8, 349.
(83) Cf Eccli 5,2; 37,27-31.
(84) Sanctus Augustinus, De moribus Ecclesiae catholicae, 1,
25, 46: CSEL 90, 51 (PL 32, 1330-1331).
(85) Cf 2 Pe 1,4.
(86) Cf 1 Cor 13,13.
(87) Concilium Vaticanum II, Const. dogm. Dei Verbum, 5: AAS
58 (1966) 819. (88) Cf
Concilium Tridentinum, Sess. 6a, Decretum de iustificatione,
c. 15: DS 1544. (89)
Concilium Vaticanum II, Const. dogm. Lumen gentium, 42: AAS
57 (1965) 48; cf Id., Decl. Dignitatis humanae, 14: AAS 58
(1966) 940. (90) Cf Gn
17,4-8; 22,1-18. (91) Cf
Rom 8,28-30. (92) Cf
Mt 7,21. (93) Cf Mt
10,22; Concilium Tridentinum, Sess. 6a, Decretum de
iustificatione, c. 13: DS 1541.
(94) Sancta Theresia a Iesu, Exclamaciones del alma a Dios,
15, 3: Biblioteca Mística Carmelitana, v. 4 (Burgos 1917) p.
290. (95) Cf Io
13,34. (96) Cf Mt
22,40; Rom 13,8-10.
(97) Cf Mt 5,44.
(98) Cf Lc 10,27-37.
(99) Cf Mc 9,37.
(100) Cf Mt 25,40.45.
(101) Cf 1 Cor 13,1-3.
(102) Sanctus Basilius Magnus, Regulae fusius tractatae,
prol. 3: PG 31, 896. (103)
Sanctus Augustinus, In epistulam Ioannis ad Parthos tractatus,
10, 4: PL 35, 2056-2057.
(104) Cf Is 11, 1-2.
(105) Cf 1 Cor 13,13. |