The Holy See
back up
Search
riga

Międzynarodowa Komisja Teologiczna

URZĄD NAUCZYCIELSKI KOŚCIOŁA I TEOLOGIA*

(1975)

 

Wprowadzenie

„Relacje między Urzędem Nauczycielskim Kościoła i teologami nie tylko (...) mają wielkie znaczenie, ale także powinny być uważane dzisiaj za wyjątkowo aktualne” [1]. W przedstawianych tu tezach chodzi o ukazanie relacji między powierzoną Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła misją strzeżenia objawienia Bożego oraz zleconym teologom zadaniem poznawania i wyjaśniania doktryny wiary [2].

Teza 1

Przez Urząd Nauczycielski Kościoła rozumie się misję nauczania, której ciężar z ustanowienia Chrystusa został w sposób właściwy powierzony kolegium biskupów lub poszczególnym biskupom zjednoczonym z papieżem w komunii hierarchicznej; teologami nazywają się ci członkowie Kościoła, którzy na podstawie wiary i życia we wspólnocie wiary Kościoła są wykwalifikowani do pogłębiania słowa Bożego zgodnie z metodą naukową właściwą teologii, a także - na mocy misji kanonicznej - do nauczania. W Nowym Testamencie i w późniejszej Tradycji o nauczaniu pasterzy, teologów lub nauczycieli oraz ich wzajemnych relacjach mówi się w sposób analogiczny, to znaczy w oparciu równocześnie o podobieństwa i różnice; zachodzi ciągłość wraz z dość głębokimi modyfikacjami. W ciągu wieków te związki i wzajemne relacje wyraziły się w różnych formach.

I. Elementy wspólne Urzędu Nauczycielskiego Kościoła i teologów w wypełnianiu ich zadań

Teza 2

Chociaż w sposób analogiczny i w różnych formach - wspólnym elementem zadań Urzędu Nauczycielskiego Kościoła i teologów jest „zachowywanie, coraz wnikliwsze zgłębianie, wykładanie, nauczanie i bronienie świętego depozytu objawienia” [3] w służbie ludu Bożego i dla zbawienia całego świata. Taka służba powinna przede wszystkim strzec pewności wiary, co dokonuje się w różny sposób przez posługę Urzędu Nauczycielskiego Kościoła i teologów, przy czym jednak nie jest konieczne czy możliwe ustalenie dokładnego podziału tej posługi.

Teza 3

W tej wspólnej służbie na rzecz prawdy tak Urząd Nauczycielski Kościoła, jak i teologowie są w takim samym stopniu związani:

1. Przez słowo Boże, ponieważ „Urząd Nauczycielski nie jest ponad słowem Bożym, lecz mu służy, nauczając tylko tego, co zostało przekazane, w takiej mierze, w jakiej (...) pobożnie słucha słowa Bożego, święcie go strzeże i wiernie wykłada oraz z tego jedynego depozytu wiary czerpie to wszystko, co podaje do wierzenia jako objawione przez Boga” [4]; oraz dlatego, że „święta teologia opiera się, jako na trwałym fundamencie, na spisanym słowie Bożym, razem ze świętą Tradycją; w nim umacnia się gruntownie i stale się odmładza, badając w świetle wiary wszelką prawdę ukrytą w misterium Chrystusa”[5].

2. Przez zmysł wiary Kościoła przeszłości i teraźniejszości. Słowo Boże jest rzeczywiście obecne w każdej epoce we wspólnym sensus fidei całego ludu Bożego, w którym „całość wiernych, którzy mają namaszczenie od Ducha Świętego, nie może zbłądzić w wierze” [6], w taki sposób, że „tworzy się szczególna jedność duchowa pasterzy i wiernych w zachowywaniu, praktykowaniu i wyznawaniu przekazanej wiary” [7].

3. Przez dokumenty Tradycji, w których wyraża się wspólna wiara ludu Bożego. Chociaż w stosunku do tych dokumentów różne są zadania Urzędu Nauczycielskiego i teologów, to jednak ani Urząd Nauczycielski ani teologowie nie mogą nie brać pod uwagę tych śladów wiary pozostawionych w historii zbawienia ludu Bożego.

4. Przez wypełnianie troski duszpasterskiej i misyjnej wobec świata w wypełnianiu ich zadania. Chociaż Urząd Nauczycielski papieża i biskupów ma przede wszystkim charakter pasterski, to jednak charakter naukowy pracy teologów nie zwalnia ich od odpowiedzialności duszpasterskiej i misyjnej, tym bardziej, że ze względu na współczesne środki społecznego przekazu także badania naukowe mogą bardzo szybko nabierać znaczenia publicznego. Ponadto teologia, jako żywa funkcja w ludzie Bożym i dla ludu Bożego, powinna mieć nastawienie i skutek duszpasterski i misyjny.

Teza 4

Wspólny - chociaż zarazem różny - jest sposób równocześnie kolegialny i osobowy, w jaki są wypełniane zadania Urzędu Nauczycielskiego i teologów. To, co przez charyzmat nieomylności jest obiecane „całości wiernych” [8] i kolegium biskupów w komunii z następcą Piotra, a równocześnie samemu papieżowi, głowie tego kolegium [9], powinno wyrażać się w praktyce poprzez współodpowiedzialną, czynną i kolegialną łączność członków Urzędu Nauczycielskiego i poszczególnych teologów. Powinno to mieć miejsce zarówno między członkami Urzędu Nauczycielskiego, jak między samymi teologami, a także między Urzędem Nauczycielskim z jednej strony i teologami z drugiej, z zachowaniem jednak nieodzownej i osobistej odpowiedzialności poszczególnych teologów, bez której wiedza, także wiedza wiary, nigdy się nie rozwija.

II. Elementy różnicujące Urząd Nauczycielski i teologów

Teza 5

Należy przede wszystkim mówić o różnorodności funkcji właściwych Urzędowi Nauczycielskiemu i teologom:

1. Zadaniem Urzędu Nauczycielskiego Kościoła jest bronić w sposób autorytatywny integralności katolickiej oraz jedności wiary i moralności. Wynikają z tego niektóre szczególne funkcje, które, chociaż na pierwszy rzut oka wydają się posiadać pewien charakter negatywny, stanowią jednak pozytywną posługę dla życia Kościoła; jest to „misja autentycznej interpretacji słowa Bożego spisanego lub przekazanego” [10]; odrzucanie niebezpiecznych opinii dla wiary i moralności właściwej dla Kościoła; wykładanie prawd najbardziej aktualnych w naszym czasie. Chociaż nie wydaje się, by należało do Urzędu Nauczycielskiego proponowanie syntez teologicznych, to jednak ze względu na troskę o jedność powinien on rozważać poszczególne prawdy w świetle całości, o ile włączenie poszczególnych prawd do całości należy do samej prawdy.

2. Funkcją teologów jest pewien rodzaj pośredniczenia między Urzędem Nauczycielskim i ludem Bożym, wypełnianego w relacji do obydwu stron; rzeczywiście „teologia ma podwójną relację z Urzędem Nauczycielskim Kościoła i z całą wspólnotą chrześcijańską. Jest ona, w pewnej mierze, pośredniczką między wiarą Kościoła i jego Urzędem Nauczycielskim” [11]. Z jednej strony teologia „na każdym wielkim obszarze społeczno-kulturowym (...) w świetle Tradycji Kościoła powszechnego” poddaje „badaniom teologicznym czyny i słowa objawione przez Boga, które są zawarte w Piśmie świętym oraz są wyjaśniane przez Ojców i Urząd Nauczycielski Kościoła” [12], od chwili gdy „nowe badania i nowe odkrycia w dziedzinie nauk ścisłych oraz historii i filozofii stawiają nowe problemy, które (...) wymagają od teologów nowych badań” [13]. W taki sposób teologia „pomaga Urzędowi Nauczycielskiemu, aby był zawsze światłem i przewodnikiem Kościoła, stając w pełni na wysokości zadania” [14]. Z drugiej strony teologowie, poprzez interpretację, nauczanie i przekazywanie zgodnie z mentalnością właściwą dla swoich czasów, opracowują doktrynę i wezwania Urzędu Nauczycielskiego Kościoła w formę syntezy o szerszym kontekście, umożliwiając lepsze poznanie ze strony ludu Bożego. W taki sposób „współpracują w dziele obrony, lepszego wyjaśniania, uzasadniania i rozszerzania prawdy autorytatywnie nauczanej przez Urząd Nauczycielski” [15].

Teza 6

Różny jest także typ władzy, na mocy której Urząd Nauczycielski i teologowie wypełniają swoją misję:

1. Urząd Nauczycielski otrzymuje swoją władzę na mocy święceń sakramentalnych, które „udzielają również misji nauczania i rządzenia” [16]. Ta „władza formalna”, jak jest nazywana, jest równocześnie charyzmatyczna i prawna oraz stanowi podstawę prawa i misji Urzędu Nauczycielskiego, o ile jest uczestnictwem we władzy Chrystusa. Należy zwracać uwagę, że władza urzędowa ma oparcie we władzy osoby i w samej jej wypowiedzi.

2. Teologowie posiadają władzę specyficznie teologiczną na podstawie ich kwalifikacji naukowych. Ta władza nie może być jednak oddzielona od natury teologii jako nauki wiary, która nie może być uprawiana bez żywego doświadczenia i praktykowania wiary. Z tego powodu teologia korzysta w Kościele nie tylko z autorytetu świecko-naukowego, ale także z autorytetu rzeczywiście eklezjalnego, włączona w skalę władz wypływających ze słowa Bożego i potwierdzonych przez misję kanoniczną.

Teza 7

Pewna różnica między Urzędem Nauczycielskim Kościoła i teologami dotyczy także sposobu, w jaki są związani z Kościołem. Jest oczywiste, że zarówno Urząd Nauczycielski, jak i teologowie działają w Kościele i na rzecz Kościoła. Zachodzi jednak pewna różnica w sposobie tej eklezjalności.

1. Urząd Nauczycielski jest oficjalnym zadaniem eklezjalnym przekazywanym przez sakrament święceń. Dlatego, jako element instytucjonalny Kościoła, nie może istnieć inaczej jak tylko w Kościele, tak że poszczególni członkowie Urzędu Nauczycielskiego posługują się swoim autorytetem i świętymi władzami wyłącznie w celu budowania swojej trzody w prawdzie i świętości [17]. Odnosi się to nie tylko do Kościołów partykularnych, którym przewodzą, ale ,jako członkowie kolegium biskupiego (...) poszczególni biskupi są jednak zobowiązani z ustanowienia i polecenia Chrystusa do troski o cały Kościół, która (...) w dużym stopniu przyczynia się jednak do dobra Kościoła powszechnego” [18].

2. Teologia, także wtedy gdy nie jest uprawiana na mocy bezpośredniej misji kanonicznej, nie może urzeczywistniać się inaczej, jak tylko w żywej komunii z wiarą Kościoła. Dlatego wszyscy ochrzczeni, z jednej strony żyjąc czynnie wiarą Kościoła, a z drugiej strony posiadając kompetencję naukową, mogą wypełniać zadania teologów, do których powołuje ich Duch Święty żyjący w Kościele i udzielany przez sakramenty, przepowiadanie słowa Bożego i komunię miłości.

Teza 8

Szczególny charakter ma różnica między Urzędem Nauczycielskim Kościoła i teologią, jeśli rozważa się ich własną wolność oraz złączoną z nią funkcję krytyczną w stosunku do wiernych, do świata, a także w stosunku do siebie:

1. Urząd Nauczycielski Kościoła, ze swej natury i ustanowienia, jest oczywiście wolny w wypełnianiu swojego zadania. Ta wolność łączy się z wielką odpowiedzialnością. Dlatego często jest trudne, chociaż jest to konieczne, stosowanie jej w taki sposób, aby teologom i innym wiernym nie wydawała się arbitralna lub zbyt szeroka. Wśród samych teologów są tacy, którzy za bardzo wywyższają wolność naukową, nie uwzględniając wystarczająco tego, że szacunek dla Urzędu Nauczycielskiego należy również do elementów naukowych wiedzy teologicznej. Ponadto dzisiejsza wrażliwość demokratyczna często wywołuje solidarność przeciw interwencjom podjętym przez Urząd Nauczycielski w wypełnianiu jego zadania strzeżenia wiary i moralności od wszelkiej szkody. Jest jednak konieczne, chociaż nie jest to łatwe, interweniowanie zawsze w sposób wolny i zdecydowany, ale równocześnie nie arbitralny ani taki, który mógłby naruszyć komunię Kościoła.

2. Wolności Urzędu Nauczycielskiego odpowiada, na swój sposób, wolność teologów wynikająca z prawdziwej odpowiedzialności naukowej. Ta wolność nie jest nieograniczona, gdyż - oprócz jej zobowiązań wobec prawdy - odnosi się także do niej to, że „należy przestrzegać zasady moralnej odpowiedzialności osobistej i społecznej” [19]. Zadanie teologów, by interpretować obecne i wcześniejsze dokumenty Urzędu Nauczycielskiego, sytuując je w kontekście całej prawdy objawionej oraz starając się znaleźć ich jak najlepsze zrozumienie z pomocą wiedzy hermeneutycznej, zakłada funkcję w pewnym sensie krytyczną, ale pozytywną, a nie destrukcyjną.

Teza 9

W wypełnianiu zadań Urzędu Nauczycielskiego i teologów często dochodzi do napięć. Nie powinno to dziwić ani nie należy spodziewać się, że takie napięcie mogłoby być w pełni rozwiązane na ziemi. Gdzie jest prawdziwe życie, tam są również napięcia. Nie jest ono nieprzyjaźnią ani prawdziwą opozycją, ale raczej żywotną siłą i inspiracją do wspólnotowego i dialogowego wypełniania swojej misji przez każdą ze stron.

III. W JAKI SPOSÓB MOŻNA DZISIAJ REGULOWAĆ RELACJE TEOLOGÓW Z URZĘDEM NAUCZYCIELSKIM?

Teza 10

Podstawą i warunkiem tego możliwego dialogu między teologami i Urzędem Nauczycielskim jest wspólne uczestniczenie w wierze Kościoła oraz służba w budowaniu Kościoła, w które są włączone różne funkcje Urzędu Nauczycielskiego i teologów. Ta jedność w komunikacji i w uczestnictwie w prawdzie, z jednej strony, poprzedza - jako zjednoczenie trwałe - każdy konkretny dialog, a z drugiej strony ta sama jedność zostaje umocniona i ożywioną przez różne relacje o charakterze dialogowym. W taki sposób dialog stanowi wyjątkową wzajemną pomoc: Urząd Nauczycielski może dzięki niemu osiągnąć większe zrozumienie prawd wiary i moralności w celu ich przepowiadania i strzeżenia; zrozumienie teologiczne wiary i moralności, umocnione przez Urząd Nauczycielski, nabiera pewności.

Teza 11

Dialog między Urzędem Nauczycielskim i teologami jest ograniczony tylko do obowiązku strzeżenia i wyjaśniania prawdy wiary. Dlatego, z jednej strony, ten dialog zamyka się na bardzo szerokie pole prawdy, a z drugiej strony ta prawda powinna być zawsze zgłębiana nie jako coś niepewnego czy zupełnie nieznanego, ale jako rzeczywiście objawiona i powierzona Kościołowi, aby jej wiernie strzegł. Dlatego dialog ma swoje granice tam, gdzie dotyka się granic prawdy wiary.

Ten cel dialogu - to znaczy służba prawdzie - często jest zagrożony. W sposób szczególny możliwość dialogu zostaje naruszana przez następujące postawy: tam gdzie dialog jest traktowany „narzędziowo” w określonym celu „politycznym”, to znaczy wywierane są naciski i, ostatecznie, gdy abstrahuje od prawdy, jest skazany na porażkę; ten, kto zajmuje jednostronną pozycję w dialogu, narusza jego prawa; dialog między Urzędem Nauczycielskim i teologami zostaje naruszony przede wszystkim wtedy, gdy porzucając przedwcześnie poziom dyskusji i rozmowy, szybko stosuje się środki przymusu, zagrożenia i sankcje; to samo ma miejsce, gdy dyskusja między teologami i Urzędem Nauczycielskim jest prowadzona z odwołaniem się do niewystarczająco poinformowanej publiczności, tak w Kościele, jak poza nim - wywiera się w ten sposób „nacisk”, który ma znaczący wpływ (mass media).

Teza 12

Przed formalnym otwarciem procesu doktrynalnego kompetentna władza powinna wyczerpać wszystkie zwyczajne możliwości osiągnięcia zgody na drodze dialogu, aby wyjaśnić opinię wątpliwą (na przykład: rozmowa osobista, korespondencja listowna z pytaniami i odpowiedziami). Jeśli przez te formy dialogu nie jest się w stanie osiągnąć żadnej prawdziwej zgodności, Urząd Nauczycielski Kościoła powinien zastosować szeroki i odpowiedni zakres środków przeciwdziałania, począwszy od różnych form upomnienia, „sankcji słownych” itp. W najpoważniejszym przypadku Urząd Nauczycielski - po zwróceniu się do teologów z różnych szkół i wyczerpaniu wszelkiej możliwości dialogu z nimi - jest ze swej strony zobowiązany do obrony podważanej prawdy i wiary wiernego ludu.

Według klasycznych reguł, fakt „herezji” nie może być definitywnie ustalony, jeśli oskarżany teolog nie wykazał „uporczywości”, czyli unikał wszelkiej rozmowy nastawionej na wyjaśnienie opinii przeciwnej wierze i praktycznie odrzucił dialog. Ten fakt powinien być stwierdzony tylko po zastosowaniu wszystkich zasad hermeneutyki dogmatu i kwalifikacji teologicznych. W taki sposób także w przypadku nieuniknionych decyzji powinno się postępować według prawdziwego ethosu odpowiadającego postępowaniu o charakterze dialogowym.


* Tezy zatwierdzone „in forma specifica” przez Międzynarodową Komisję Teologiczną.

[1] Paweł VI, Przemówienie do Międzynarodowego Kongresu na temat Teologii II Soboru Watykańskiego, 1 października 1966, AAS 58 (1966) 890.

[2] Por. tamże.

[3] Tamże, s. 891.

[4] II Sobór Watykański, Konst. Dei Verbum, 10.

[5] Dei Verbum, 24.

[6] II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 12.

[7] II Sobór Watykański, Konst. Dei Verbum, 10.

[8] II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 12.

[9] Por. Lumen gentium, 25.

[10] II Sobór Watykański, Konst. Dei Verbum, 10.

[11] Paweł VI, cyt., s. 892.

[12] II Sobór Watykański, Dekr. Ad gentes, 22.

[13] II Sobór Watykański, Konst. Gaudium et spes, 62.

[14] Paweł VI, cyt., s. 892.

[15] Tamże, s. 891.

[16] II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 21.

[17] Por. Lumen gentium, 27.

[18] Lumen gentium, 23.

[19] II Sobór Watykański, Dekl. Dignitatis humanae, 7.

  

top