 |
LATINITAS
Opus Fundatum in Civitate Vaticana Scripta in Certamine Vaticano praemio honestata AD CIRCAEVM*
| 5 |
Undique candenti de caelo torridus aestus
incubat, et volucrum rauco clamore strepentum
proruit in pontum nutanti turma volatu.
Collis celsa quatit Boreas Austrique procella;
litora prona tegit lapidum cumulata ruina. |
| 10 |
Qua clivus caveas aperit cessitque retrorsum
viscera nigra patent Circaei, immunda caverna
tristes quam lemures habitant et lubricus anguis.
Nunc etiam lavat unda fluens ripam scopulosque,
lintea nunc etiam sarcit piscator adustus |
| 15 |
et leporem insequitur vastis venator in agris,
ut quondam, nebuloso cum regnaret Olympo
Iuppiter et Circes audiret navita longe
cantus, aurato dum texit pectine telam.
Silva hic nigra fuit, tenebrisque situque timenda, |
| 20 |
quam tigrides quondam fulvique habuere leones
cervorumque agiles turmae immanesque colubri,
qui prius errantes nautae profugique fuerunt
exilio pulsi, quos huc vel daemonis ira
vel furor australis deserta ad litora volvit. |
| 25 |
Hos Circe tetigit virga domuitque soporans
carminibusque feras fecit taetroque veneno
corpore quae prono silvas et tesqua tenerent.
Somnia nunc aestas fundit calidamque quietem:
involvunt tenuis vapor atque silentia ripam. |
| 30 |
Crocitat hic bufo irrequies et filia stagni
garrula rana strepit, fragilisque insana cicada
assidue caeli flavo sub lumine cantat,
pulveris et solis stupefacta ardore cicada.
Nunc etiam glauco decurrit gurgite fluctus |
| 35 |
spumiger ad litus, vastaque voragine rursus
refluit et fundi summotas vertit arenas.
Saepius hic pueros videas hilaresque puellas
ludere per litus magno clamore iocisque,
dum trepidi certant cervos iactare volantes; |
| |
saltantes alii celerem volvuntur in orbem
inter se manibus iuncti, vigilante magistra. |
* * *
| 40 |
Hic Laertiadae dicunt patientis Ulixis
umbram per silvam noctes peragrasse diesque
mortua cui regina Proserpina linquere regna |
| 45 |
concedit, patiturque novos cognoscere mores
et nitidas nubes mirari et lumina vitae,
oceanumque iterum transire et livida stagna.
Litora tunc urbesque omnes videt immemor umbra
Graecas qua pepulere rates hostilia fata |
| 50 |
bellorumque vices animique impensa cupido;
albentesque videt Phaeacum marmore turres
atque Calypsus caligosae limina nymphae
antraque Cyclopis scelerata caede cruenta.
Longius umbra vagans dirae videt atria Circes |
| 55 |
artibus infermis, magicis metuenda venenis
nec tamen agnoscit, Lethes languore sepultus,
res priscas, homines, miranda loca immemor heros:
omnia mutavit saeclum vastantibus alis,
res omnes operit senio et ferrugine tempus |
| 60 |
atque animus torpet nebulis caecatus Averni.
Id tantum Laertiades meminisse videtur:
praecipiti cursu tractam super aequora proram
ad scopulum, et nubes tonitru pluviaque tumentes
Pleiadumque chorum, rutilantia sidera septem, |
| 65 |
ac tempestates raptasque voragine naves.
Horrentis surgunt de fundo brachia monstri:
parvam dorsa ratem quatiunt nautisque minantur.
Incumbunt animo herois taeterrima visa:
obscuram penitus daemon subvertit abyssum |
| 70 |
undarumque movet cumulum: patet ater hiatus.
Blandior interdum praecordia tangit imago:
transtra ratis meminit vino et salsedine odora.
En taciti portus praecincti rupibus altis,
nymphis sublustris domus hospitiumque marinis |
| 75 |
murmura qui servant ponti viridemque colorem.
Sidera sciret adhuc rogitare interritus heros,
caeli sciret adhuc monitus audire silentes
velorumque pedem et ferratum vertere clavum
ac vitam et reditum sociis servare sibique. |
| |
Atqui non redeunt cordi fulgentia tecta,
nec violis pingues horti et viridaria Circes
uvida fonticulis, quae semper verbera solis
frondibus arcebant pinorum et mollibus umbris. |
* * *
| 80 |
Aegre crura trahens per silvam incedit Ulixes,
splendentem oblitus faculis ardentibus aulam
blanditiasque deae et dulces oblitus amores.
Incedit dubius, mucore aegrotus Averni,
irrequies errat somno nebulisque gravatus. |
| 85 |
At subito meminit comites in litore adesse,
ignotae tenebras silvae insidiasque timentes,
defessos pelago desperantesque salutem.
Tum dumos frutices temptat, si signa ferarum
scrutando videat, si celent arbuta praedam, |
| 90 |
sive suem possit crasso devolvere ventre,
nigram seu capream mammis et tergore pinguem.
Dum nemoris ramos gladio stirpesque recidit
tabentes digitos, pallentes morte lacertos
obstupet atque gemit limosi vulnera Ditis. |
| 95 |
Auscultat rursus, rursus vestigia quaerit:
nil tamen apparet, nihil auditur nisi quando
pulvereum transit callem fremebunda lacerta
atque cavum rapide commutat fulguris instar,
sive agitat frondes australis flamine ventus, |
| 100 |
nuntius autumni et redeuntis signifer imbris.
Turbant nunc locus et minitantia somnia Ulixem
praeruptis salebris, calida caligine anhelum:
aestas incumbit madidans umore maligno.
Nec magicis prodest herbis Cillenius Hermes |
| 105 |
ut quondam, neque iam succurrit diva benigna
Pallas, quae spes atque animos augere solebat
pastori similis iuveni facieque habituque.
Sidera namque dii petiere ardentia caeli:
urbes atque fori conventus liquit Athena |
| 110 |
fraudibus et culpis hominum indignata novorum:
sontes insontes caedit promiscua strages
delirusque furor cives obtruncat inermes.
Impietas tantum furit ut fatumque Deumque
participes hominum credat scelerumque odiique |
| 115 |
atque velit Caelum culpis miscere nefandis.
Ast alios odium et furibunda insania torquet "
ut sese haud dubitent atroci occidere morte
terrorem et lacrimas modo possint spargere ubique.
Deseruere dii terras hominesque nocentes. |
| 120 |
Quapropter solus gradibus dubitantibus errat,
per salebras vadit fractas nemorisque rubeta
praeteritae vitae exilis memor immemor umbra.
Ardua deinde venit qua rupes imminet undis,
et penitus clivum penetrat tenebrosa caverna. |
| 125 |
Hic sedet immotus silvae sub margine Ulixes
cum iam purpureas demitteret Hesperus alas
et brumae tegerent madido velamine ripam.
Conivet nebulis somnoque gravatus inerti.
At subito vidit tumulum sub rupe sepultum |
| 130 |
saxis exstructum cumulatim et robore fracto,
armaque nautarum, remum, superaddita tumbae.
Extemplo meminit, namque ipse Elpenoris olim
fecerat exsequias iustas posuitque sepulcrum
limen ut aeratum posset transmittere Ditis |
| 135 |
sordentemque scapham liventis inire Charontis.
Subridet Laertiadae tandem memor umbra
dum comitis meminit vultum incomptosque capillos.
Nec bello impavidus miles nec navita fortis
invitus comites regemque secutus Ulixem |
| 140 |
venerat ad Troiam Elpenor Xanthumque rapacem,
primorum veritus iussa et portenta deorum.
Mensa illum tenuis somnus vinumque iuvabant
et coetus hilares risu et sermone benigno,
non ferro et clipeis semper resonanti a castra. |
| 145 |
Atqui passus erat patienter frigora noctis
aestatisque graves caelo fervente vapores
et vigiles noctes et longi incommoda belli.
Sed rabidos acie fremitus saevosque furores
pugnarum horrebat, rapiunt cum corpora currus, |
| 150 |
victor cum victi laniat crudeliter artus;
ingratus ducibus, sociis gratissimus idem
qui semper gracili cantaret cantica voce
et nocte assidue per castra accenderet ignes,
artes qui coleret, Musae non inscius ille. |
| 155 |
Fabellas veteres nugas memorare solebat
noctibus aestivis comitum plaudente caterva,
atque oculos matris fletu trepidos et amore.
Hostibus elapsus, bello pelagoque superstes,
dum resecat fluctus et sidera servat Ulixes, |
| 160 |
fugerat obscenas humani sorde cruoris
Cyclopis cenas et fauces tabe putrentes.
Ventorum vidit regem qui flectit habenas
monstraque saeva maris scopulosque in limite abyssi,
omnibus insidiis sospes salvusque periclis. |
| 165 |
Tantum Fortuna et fatorum providus ordo
pacis amatores servant animoque pusillos!
Atqui deciderat Circes de turribus altis
excussus subito somno vinoque gravatus,
audit dum strepitum et comites clamore vocantes. |
| 170 |
Proruit ac praeceps vitae spiramina fregit.
Nunc vere Laertiades meminisse videtur.
Namque etiam gelidi exiguo sub lumine Ditis
officiumque operamque aliis praebere solebat,
omnibus Elpenor sollers prodesse paratus, |
| 175 |
frigora seu Ditis pueri tenebrasque timerent
sive senex baculo innixus pedibusque vacillans
lintrem sordentem dubitaret inire Charontis.
Ductorum dedignatus funebria regna
Manibus Elpenor miseris contentus agebat |
| 180 |
audibatque libens nugas et vana loquentes.
Non memorant umbrae turritae proelia Troiae,
nec celeres currus et nubila pulveris atra,
non naves refluo submersas gurgite ponti.
Agricolas mercatores audire libenter |
| 185 |
malebat, servos etiam miserabile vulgus,
parvorumque hominum parvas cognoscere curas.
Saepius Elpenor tenebroso in limine Ditis
delapsos lemures nuper de lintre Charontis
obvius accipit et verbis solatur amicis, |
| 190 |
uxores pueros, morbis febrique dolentes,
sed pueros praesertim quis risumque iocosque
parvaque plostella et iucunda crepundia donat
infantumque loquela usus iocularia narrat,
ne pavitent lemures, ne solis lumina quaerant |
| 195 |
neu gemitus timeant qui Inferno surgunt ab imo,
quo celeri casu larvae volvuntur iniquae,
omnes quae scelerum debent persolvere poenas,
fures carnifices moechae saevique latrones.
Comiter interdum lemures audit rogat instans |
| 200 |
quae bona de caelo mittantur quae mala vivis,
tritica num campis videat flavere colonus
atque novum cellis mustum maturet avitis,
denique num valeant adipato tergore porci
in silva et stabulis magno clamore rudentes. |
| 205 |
Quin etiam quanti constent olera atque phaseli
quaeritat et responsa audit semper stupefactus:
"Heu!, peiora manent semper! Mala tempora habemus!" |
* * *
| 210 |
Impuros lemures ardua separant
fossarum barathra et flammea moenia
peccata atque scelus ne temerent pios, |
| 215 |
ut saltem interitus praemia det bonis.
Obscuras caveas occupat inferas
vulgus carnificum, sanguine sordidum;
damnatis lacerant viscera daemones;
aures eripiunt furibus et manus. |
| 220 |
Nigros sub scopulos turbidus aestuans
rivus purpureis gurgitibus fluit;
putrenti sanie fumidus et situ
fervescit calidi sorde liquaminis.
Praedones cruciant hic rabidi canes, |
| 225 |
vultus effodiunt, tergora devorant;
augent supplicium verbera daemonum
qui saevo laniant pectora forcipe.
Subter sole novo et sideribus novis
lux umbris tenuis splendet adhuc piis. |
| 230 |
Fulgent Elysio pratula lumine:
tumbae sic hominum lampadibus nitent.
Gaudent laetitia magnanini sacra
qui vitam dederunt(1) pro patria ac fide.
Vultus luminat hic gloria martyrum: |
| 235 |
tollunt impavidi supplicii cruces.
Per prata Elysii mellifluens sonat
Musarum chorus et cantus Apollinis.
Vatum nunc animos somnia concitant
ut vitae recinant gaudia lacrimas. |
| |
Adsunt hic miseri quos Boreae furor
submersit gelido turbine proruens
devolvitque ratem per sabulum maris,
nubes Elysii nunc rutilas stupent. |
* * *
| 240 |
Obstupet ac tandem risu subridet amaro
astutus Laertiades nemorisque recessus
extemplo repetit cupiens phantasmata prisca
et veteres larvas vitae revocare prioris.
Sed neque Telemachi prudens animosa venustas |
| 245 |
apparet neque Penelopes castissima virtus
nec senio pater absumptus longoque dolore
pannoso indutus sagulo dorsoque recurvus,
nec longe resonans stabulum fidusque subulcus.
Vanescunt patriae ventosa cacumina rupis. |
| 250 |
Exsurgunt aliae commoto pectore larvae:
exsangues iuvenum larvae sociique minores
quos Fortuna iocans vel praedae insana cupido
non laudis studium traxit sub moenia Troiae
heroum furias dubitanti corde secutos; |
| 255 |
qui, quotiens belli caedes cessaret et horror,
inter se vinoque agitabant atque cachinnis,
captivam dedignantes Briseida raptam
Pelidaeque feram rabiem regesque superbos.
Audaces meminit voces turpesque querelas |
| 260 |
Thersitae ignavi et regum comitumque tumultus.
Nunc tamen indulgens ridet fortissimus heros
nigrantes memorans Parcas et ferrea fata:
"Ut melius fuerat stabulum servare paternum
nec iuvenes annos iuvenum foedare cruore, |
| 265 |
arces ut Priami vastaret Graecia flammis
atque Helene posset male fida redire marito.
Parva decent homines: nobis satis esse videtur
si, positis curis, licet otia degere digna
si requiete datur gaudere silentibus horis, |
| 270 |
dum socii mensam ponunt calicesque coronant,
messem sive Deus sulcis concessit opimam,
seu peregre rediit post multa pericla sodalis.
Ad fontem potare libet qua frigerat Eurus.
Ut melius fuerat patientem frangere glaebas |
| 275 |
et sulcos aperire novos et vertere stivam
quam strage atque stupris laudem sibi quaerere inanem!"
Haec Laertiades turbatus cogitat heros. |
* * *
| 280 |
Iamque umbram revocant Ditis reboantia signa:
cornua iam revocant regem clangorque tubarum
multos qui populos, multas qui viderat urbes, |
| |
qui mores hominum et leges cognovit Olympi
iram qui pelagi tempestatumque furores
fortiter est passus, pietate animoque superstes,
quem thalamo accepit pulcherrima fili a Solis. |
ALOISIVS CARTA * Carmen hoc in Certamine Vaticano XXXXIX (a. MMVI) argenteo nomismate est honestatum (1) Cfr Hor. Ep. I, IV, 7 |
