CONGREGATIO PRO DOCTRINA FIDEI

EPISTULA AD TOTIUS CATHOLICAE ECCLESIAE EPISCOPOS DE QUIBUSDAM RATIONIBUS CHRISTIANAE MEDITATIONIS*

I. INTRODUCTIO

1. Orationis formas veriore perfectioreque modo addiscendi plures nostrorum temporum christifideles magno flagrant desiderio, quamvis haud parvae adsint difficultates, quas hodierna animorum cultura opponit contra hanc, quae animadvertitur, silentii, contemplationis atque meditationis necessitatem. Animi attentio ad meditationis formas quarumdam orientalium religionum necnon ad earundem peculiares orandi rationes, quae etiam apud christianos excitata est postremis hisce annis, haud leve indicium exhiben potest huius necessitatis animi colligendi atque altius divinum mysterium attingendi. Rebus sic stantibus, tamen, complures coetus animadvertunt etiam urgentem necessitatem in promptu habendi certas iudicandi regulas, doctrinales et pastorales, quibus possint orationis institutioni incumbere, sub multiplicibus eius formis, permanentes in luce veritatis, in Christo Iesu revelata, per germanam Ecclesiae traditionem.

Haec Epistula sibi proponit huiusmodi necessitati providere, ut in Ecclesiis particularibus formarum orandi pluralitas, novarum quoque, nullo modo obscuret germanam orationis naturam, personalem et communitariam. Imprimis ergo ad Episcopos dirigitur, ut pastorali cum cura Ecclesias suas de indicationibus quae sequuntur doceant, ita ut universus Dei populus — sacerdotes, religiosi et laici — ad orationem Patri solvendam renovato quodam vigore revocentur per Spiritum Iesu Christi Domini nostri.

2. Frequentior usque cum ceteris religionibus consuetudo, varus utentibus orationis stilis et methodis, proximis decenniis plures Christifideles induxit ad seipsos interrogandos quamne utilitatem Christianis possent afferre meditationis formae non Christianae. Quaestio praesertim attinet ad methodos quae dicuntur orientales [1]. Sunt qui huiusmodi methodos adhibeant propter rationes terapeuticas, ut dicunt: etenim facilis animi anxitudo eorum propria qui vivunt in societate technicis artibus progressa, etiam nonnullos Christianos impellit ad quaerendam, per illas, viam suae interioris tranquillitatis ac psychici aequilibrii. Sed haec ratio psychologica minime pertractabitur in hac Epistula, cuius finis econtra est in lucem ponere theologica ac spiritualia quaestionis consectaria. Alii sunt Christiani qui, vestigia insequentes motus apertionis et permutationis cum religionibus et culturis dissimilibus, putant huiusmodi methodos suae magnopere profuturas orationi. Iidem, cum animadvertant recentioribus temporibus haud paucas traditas meditationis methodos, christianae religionis proprias, paene oblitas esse, quaeritant: nonne possit, per novam institutionem ad orationem hereditas nostra ditari, additis etiam elementis quae antehac ei fuerunt aliena?

3. Ad hanc solvendam quaestionem imprimis perpendendum est, etiamsi in universum, quae sit Christianae orationis intima natura, ut deinde videatur, utrum et quomodo ditari possit meditationis methodis, quae ortae sint in dissimilibus religionum ac culturarum adiunctis. Idcirco est praeponenda maximi momenti sententia. Christiana oratio semper Christianae fidei structurae innititur, in qua ipsa de Deo atque de creatura veritas elucet. Quapropter formam habet, ut proprie loquamur, personalis colloquii, intimi scilicet ac altissimi, inter hominem et Deum. Ea igitur exprimit creaturarum redemptarum communionem cum intima Trinitatis Personarum vita. In hac communione, quae fundamentum suum habet in sacramentis baptismi et eucharistiae, quae est fons et culmen totius Ecclesiae vitae, exigitur conversionis habitus, scilicet quidam exodus ex propria persona versus Deum. Christiana oratio ergo est semper insimul vere personalis atque communitaria. Ipsa abhorret a technicis rationibus, quae impersonales sint vel propriam personam tamquam centrum habeant, quaeque automatismos generent, quibus persona orans obnoxia fit spiritualismo quodam, in semetipso clauso et inhabili ad liberam ad Deum transcendentem apertionem. In Ecclesia autem, ad meditationem quod attinet, legitima novarum rationum ac viarum inquisitio semper prae oculis habere debet vere Christianam orationem duabus esse componendam inter se occurrentibus libertatibus, infinita scilicet Dei cum hominis finita libertate.

II. CHRISTIANA ORATIO AD LUMEN REVELATIONIS

4. Sacrae ipsae Litterae docent quomodo orare debeat homo, qui divinam revelationem suscipiat. Nam in Veteris Testamenti scriptis insunt mira precum collectanea, quae, a saeculis vigentia in Christi quoque Ecclesia, tamquam eius publicae orationis fundamentum posita sunt: Liber scilicet Laudum vel Psalmorum [2]. Orationum Psalmorum genus invenitur iam antiquioribus in textibus vel resonat in recentioribus locis Veteris Testamenti [3]. Psalmorum libri orationes enarrant imprimis magnalia Dei erga populum, quem ipse sibi elegit; per orationis autem memoriale, Israel meditatur, contemplatur ac repraesentat eadem Dei magnalia.

In Sacrarum Litterarum revelatione idem Israel agnoscit laudatque Dominum praesentem in universa creatura et in hominis cuiusque destinatione. Ita Illum, exempli causa, invocat ut sibi in periculis, in morbis, in persecutionibus, in tribulationibus succurrat. Demum, semper ad lumen salvifici eius operis, Illum celebrat propter divinam virtutem ac bonitatem, propter rectum iudicium ac misericordiam, propter regalem maiestatem ac gloriam.

5. In Novo autem Testamento, ob verba, gesta, Passionem et Resurrectionem Iesu Christi, fides agnoscit in Eo Deum Seipsum revelantem, Verbum carnem factum, quod altitudines intimas caritatis eius manifestat. Spiritus Sanctus efficit ut altius in huiusmodi Dei intimiora penetretur, idemque, in credentium corda missus, « omnia scrutatur, edam profunda Dei » (1 Cor 2, 10). Spiritus, iuxta Domini Iesu promissionem, discipulos docturus erat omnem veritatem, quam ipse Iesus nondum revelare poterat. At Spiritus, inquit, « non loquetur a semetipso sed me clarificabit, quia de meo accipiet et annuntiabit vobis » (Io 16, 13 s.). Quod Iesus in hoc loco « suum » esse dicit, est etiam possessio Dei Patris sui, ut ipse postea explicat: « Omnia, quaecumque habet Pater, mea sunt; propterea dixi quia de meo accipiet et annuntiabit vobis » (Io 16, 15).

Novi Testamenti auctores semper consulto locuti sunt de Dei in Christo revelatione intra rerum prospectum a Spiritu Sancto illustratum. Evangeliorum Synopticorum auctores enarrant gesta et verba Domini Iesu Christi iuxta altiorem intellegentiam quam post Paschales eventus sunt adepti de omnibus rebus quas discipuli vidissent ac audivissent; Ioannis Evangelium ducit ad contemplationem Eius qui ab initio est Verbum Dei caro factum; Paulus apostolus, cui Dominus Iesus in itinere Damascum versus apparuit in gloria sua divina, Christifideles instituere conatur, ut valeant « comprehendere cum omnibus Sanctis quae sit latitudo et longitudo et sublimitas et profundum (mysterii Christi), scire etiam supereminentem scientiae caritatem Christi », ut impleantur « in omnem plenitudinem Dei » (Eph 3, 18 s.); Dei mysterium Apostolus profitetur esse Christum, « in quo — inquit — sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae » (Col 2, 3), et: « Hoc dico — pergens explicat — ut nemo vos decipiat in subtilitate sermonum » (v. 4).

6. Arctissime ergo Revelatio et oratio coniunguntur. Docente Constitutione Dogmatica cui titulus est Dei Verbum, revelatione sua Deus invisibilis « ex abundantia caritatis suae homines tamquam amicos » alloquitur (cfr. Ex 33, 11; Io 15, 14-15) et cum eis conversatur (cfr. Bar 3, 38), « ut eos ad societatem Secum invitet in eamque suscipiat » [4].

Talis revelatio in actum est deducta verbis et gestis quae invicem semper conectuntur: ab initio et continenter omnia Christum versus tendunt, qui est plenitudo revelationis et gratiae, versusque Spiritus Sancti donum, qui hominem capacem facit amplectendi ac contemplandi Dei verba et gesta atque gratias ei agendi ac eum adorandi, sive in Christifidelium congregatione sive in intimo cuiusque corde, divina gratia illustrato.

Idcirco Ecclesia sancta omnes Christifideles hortatur, ut ad Dei Verbum semper libenter accedant, tamquam ad Christianae orationis fontem, et insimul ut altiorem Sacrae Scripturae sensum oratione ediscant « ut fiat colloquium inter Deum et hominem; nam “ilium alloquimur, cum oramus; illum audimus, cum divina legimus oracula” » [5].

7. Ex his quae dicta sunt nonnulla ultro oriuntur consectaria. Si enim Christiana oratio inserenda est in motum trinitarium Dei, etiam eius essentiale contentum necessario est definiendum duplici huiusmodi motus directione: in Spiritu Sancto scilicet Filius in mundum venit ad reconciliandum eum cum Patre gestis et doloribus suis; in eodem autem motu in eodemque Spiritu, Filius caro factus redit ad Patrem, eius voluntatem adimplens Passione et Resurrectione. « Pater noster », Domini Iesu oratio, aperte indicat unitatem huius motus: Patris voluntas sicut in coelo et in terra est perficienda (petitiones panis, remissionis et praesidii explanant rationes principales voluntatis Dei erga nos) ut nova terra vivat ac vigeat in cadesti Ierusalem. Domini Iesu oratio Ecclesiae traditur (« sic ergo vos orate », Mt 6, 9) [6], et propterea Christiana oratio, etiam cum fit in solitudine, re autem vera semper manet ad intra illius « Sanctorum communionis », in qua et cum qua oratur sive sollemni ac liturgica sive privata actione. Elevanda est igitur semper Christiana oratio iuxta orantis Ecclesiae germanam mentem eiusque praecepta, quae aliquando ad effectum adduci possunt in probata moderatione spirituali. Christifidelis, etiam cum solus est et orat in secreto, conscius sibi est se in communione cum Christo orare, in Spiritu Sancto, una cum omnibus Sanctis ad bonum Ecclesiae [7].

III. NON RECTI ORANDI MODI

8. Inde a primis saeculis in Ecclesiam insinuati sunt vitiosi orandi modi, quorum vestigia iam revelant aliqui Novi Testamenti textus (cfr. 1 Io 4, 3; 1 Tm 1, 3-7 et 4, 3-4); decursu temporum duo praecipui errores annumerantur: pseudognosis et messalianismus, de quibus pertractaverunt Ecclesiae Patres. Primaeva illa experientia Christiana necnon Patrum agendi ratio nonnihil conferre possunt ad praesentes quaestiones solvendas. Contra pseudognosis errores [8] Patres docent materiam a Deo esse creatam, ideoque per se malam non esse; et praeterea gratiam, a Spiritu Sancto orientem, non esse bonum nativum animae, sed a Deo impetrandam esse tamquam donum. Illuminatio igitur, seu superior Spiritus scientia (quae graece dicitur « gnosis »), non reddit superfluam Christianam fidem. Demum, nota certa superioris scientiae, quae ab oratione oriatur, iuxta Patres, semper est Christiana Caritas.

9. Christianae orationis perfectio neque existimari potest ex excellentia gnosticae scientiae, neque iudicari ex experientia divini, iuxta modum messalianismi [9]. Falsi charismatici, saeculo IV, Spiritus Sancti gratiam idem esse dicebant ac psychologicam experientiam eius praesentiae in anima. Contra quos Patres continenter docuerunt unionem animae orantis cum Deo in mysterio perfici, praesertim per Ecclesiae sacramenta, eamque praeterea vel per afflictionum ac etiam desolationum experientias ad actum deduci posse; quas minime significare, contra Messalianorum sententiam, Spiritum animam deseruisse, sed e converso, ut semper spirituales magistri tenuerunt, easdem participationem genuinam esse posse illius condicionis et solitudinis et derelictionis in Cruce Domini Nostri, qui semper manet orationis exemplar ac mediator [10].

10. Utraque erroris forma pergit esse veluti tentatio contra peccatorem hominem, quem instigat ad superandum intervallum, quod creaturam separat a Creatore, tamquam quiddam esset quod esse non deberet; ad existimandum terrenum Christi iter, per quod ipse vult ad Patrem nos adducere, ut rem iam inutilem; ad imminuendum ac aequandum psychologiae naturali, id, quod datur ut mera gratia, sive « superioris scientiae » instar, sive « experientiae ».

Huiusmodi non rectae orationis formae interdum decursu temporum in lucem redierunt in margine orationis Ecclesiae, eaedemque nostra aetate videntur iterum plurimorum Christifidelium animum movere, exhibentes seipsas veluti remedium psychologicum et spirituale necnon veluti velocem processum ad Deum inveniendum [11].

11. At huiusmodi falsae formae, undecumque oriuntur, maxime expedite dignosci possunt. Nam, Christiana meditatio studet amplecti per gesta salvifica Dei in Christo, Verbo carne facto, et per dona eius Spiritus, divinam altitudinem, quae in ipso Christo semper revelatur, per humanam ac terrenam rationem. Econtra huiusmodi medi talionis methodi, etiam cum ex verbis et gestis Domini Iesu exordiantur, conantur omittere, quantum fieri poterit, quod terrenum, sensibile, atque notione finitum est, ut ascendant vel immergantur in regionem divinam, quae, qua talis, neque terrena, neque sensibilis est, neque mentis per conceptus enarrabilis [12]. Talis vitiositas, quae apparet iam in seriore Graecorum religiositate (praesertim in « neoplatonismo »), invenitur profecto in religioso afflatu multarum gentium, simul ac suas divinae rei imagines precarias agnoverunt et impares conatus suos ad eam appropinquandi.

12. Cum in dies meditationis methodi orientales diffundantur in Christianum orbem et in ecclesiales communitates, vividior fit conatus, qui non caret periculis et erroribus, commiscendi Christianam cum non Christiana meditatione. Proposita ad hoc sunt innumera atque plus minusve extrema, quorum alia methodis orientalibus uti satagunt tantum ad praeparationem psychocorpoream apparandam, quae revera permittat Christianam contemplationem; alia autem ultra procedunt, cum nitantur varus technicis rationibus gignere spirituales experientias, non dissimiles varus experientiis, de quibus loquuntur quidam catholici rerum mysticarum scriptores [13]; alia demum temere audent aequare absolutum illud sine imaginibus et conceptibus, quod est proprium theoriae Buddhisticae [14], Dei maiestati, in Christo revelatae, quae supra res finitas elevatur; ad eundemque finem « theologiam negativam » usurpant, quae transcendat omnem affirmationem sententiamque pertinentem ad Deum, negantes mundi creaturas exhibere vestigium vel minimum, quod ad infinitam Dei virtutem dirigat. Proponunt igitur relinquendam esse non solum salvificorum gestorum meditationem, quae Deus Veteris et Novi Testamenti in Historia perfecit, sed notionem ipsam Dei Unius et Trini, qui caritas est, pro immersione « in divinitatis indeterminatam abyssum » [15].

Huiusmodi ceteraeque similes condiciones componendi Christianam meditationem cum technicis rationibus orientalibus pensitandae sunt continenter summa claraque cum distinctione suae naturae et methodi, ad vitandum perniciosum syncretismum.

IV. CHRISTIANUM ITER CONIUNCTIONIS CUM DEO

13. Ad suam inveniendam rectam orationis « viam » Christifidelis perpendere debet ea omnia quae supra diximus de praecipuis lineamentis viae Christi, cuius cibus est, ut faciat voluntatem eius, qui misit illum, et ut perficiat opus eius (cfr. Io 4, 34). Hac Dominus Iesus nullam habet interiorem ac arctiorem cum Patre unionem, qua continenter in altissima oratione manet; nam Patris voluntas ad homines eum mittit, ad peccatores, ad carnifices ipsos; neque ille intimius coniungi potest cum Patre quam tali oboediens voluntati. Quod nullo modo impedit quominus in terrestri itinere desertum petat ad orandum, ad se coniungendum cum Patre, ad novum vigorem suscipiendum ut suam adimpleat missionem in mundo. In monte Tabor, ubi cum Patre manifeste coniunctus apparet, eius passio praedicitur (cfr. Lc 9, 31), nihilque consideratur votum manendi in « tribus tabernaculis » in eodem transfigurationis monte. Christiana quaeque oratio contemplativa ad caritatem erga proximum semper dirigit necnon ad actionem et passionem, atque hoc modo nos ad Deum magis admovet.

14. Ad illud attingendum coniunctionis cum Deo mysterium, quod a Patribus Graecis appellabatur hominis divinizatio, adque modos etiam pressius intelligendos quibus perficitur, prae oculis est habendum ante omnia hominem esse suapte natura creaturam [16], talemque mansurum in aeternum, ut numquam absorbi possit id quod dicitur hominis « ego » in Dei « Ego », ne in summis quidem gratiae statibus. Attamen affirmandum est humanam personam creatam esse « ad imaginem et similitudinem » Dei, cuius imaginis archetypus est Filius Dei, in quo et per quem facti sumus (cfr. Col 1, 16). Qui archetypus revelat nobis, ut maximum et pulcherrimum inter Christiana mysteria: Filium ab aeterno esse « alium » ac Patrem, et tamen, in Spiritu Sancto, esse « consubstantialem »; sequitur quod factum alteritatis non habendum est tamquam malum sed potius ut maximum bonorum. Datur in ipso Deo alteritas, qui est Una Natura in Tribus Personis, et datur alteritas inter Deum et creaturam, qui suapte natura diversi sunt. In sancta eucharistia demum, sicut in ceteris Sacramentis — et analogice in suis gestis et verbis — Christus seipsum nobis tradit consortesque nos efficit suae divinae naturae [17], cum ceteroqui nostram creatam naturam non deleat, quam ipse participat suipsius incarnatione.

15. Quod si una simul huiusmodi veritates considerentur, pulcherrima admiratione perspicitur in Christianarum rerum veritate omnia supra modum perfici vota, quae in orationibus aliarum religionum inveniuntur, neque hac de causa personam eiusque creaturalitatem ad nihilum reduci et evanescere in magno mari Absoluti. Altissima Christianorum asseverano « Deus Caritas est » (1 Io 4, 8), conciliare potest perfectam coniunctionem cum alteritate amantem inter et amatum, cum aeterno commercio cum aeternoque colloquio. Deus ipse est huiusmodi commercium atque nos participes re effici vera possumus Christi, ut « fìlii adoptionis », et cum Filio in Spiritu Sancto clamare « Abba, Pater ». Iure igitur Patres locuti sunt de hominis divinizatione, qui, cum concorporatus sit Christo, Dei Filio suapte natura, per eius gratiam particeps fit eiusdem divinae naturae, veluti « filius in Filio ». Christifidelis accipiens Spiritum Sanctum glorificat Patrem atque participat revera trinitariam Dei vitam.

V. QUAESTIONES METHODOLOGICAE

16. Omnes fere magnae religiones, quae coniunctionem cum Deo per orationem quaesiverunt, etiam iter ad eam consequendam apparaverunt. Cum autem « Ecclesia catholica nihil eorum, quae in his religionibus vera et sancta sunt » [18] reiciat, nullum est habendum praeiudicium nullaque habenda contemptio erga earum indicationes, propter id quod Christianae non sint. E contra excerpi ex eisdem potest quidquid utile est, salvis Christianae orationis notione eiusque logica structura et exigentiis; ad intra enim huiusmodi totalitatis illa fragmenta iterum concipienda atque assumenda sunt. Inter quae annumerari potest imprimis humilis acceptio probati magistri in orationis vita eiusque praeceptorum, secundum notam ac constantem Christianorum experientiam inde ab aevis antiquioribus, et a Patrum in deserto degentium temporibus. Qui magister, expertus in sensu Ecclesiae, non solum ducere discipulos et monere eosdem debet, ne quibusdam periculis cedant, sed etiam ut spiritualis « pater », introducere eos debet, inflammato cum animo, et, ut ita dicam, cor cordi apponens, in orationis vitam, quod donum est Spiritus Sancti.

17. Serior aetas classica non Christiana libenter consuevit tres gradus in perfectionis via distinguere: primum purificationis, alterum illuminationis, tertium coniunctionis. Quam doctrinam exemplarem habuerunt plures Christianae spiritualitatis scholae. At huiusmodi schema, quod per se valet, tamen aliquantulum definiendum est, ut recte a Christianis intellegatur vitenturque periculosae confusiones ac interpretationes.

18. Dei quaesitionem per orationem praecedant oportet ac sequantur ascesis et peccatorum errorumque purificatio, quia iuxta Dominicas Beatitudines tantum ii qui mundo sunt corde Deum videbunt (cfr. Mt 5, 8). Potissimum Evangelica praecepta ad purificandos mores de absentia veritatis et amoris impellunt atque, in ordine altiore, omnes egoisticas passiones, quae impediunt quominus homo agnoscat ac adimpleat Dei integram voluntatem. Non enim passiones, qua tales, sunt negativae (ut Stoici et Neoplatonici opinabantur), sed earum egoistica inclinatio, quam Christifidelis exuere debet, ut perveniat ad ilium positivae libertatis statum, quem Christiana aetas classica « apatheiam » vocabat, Aetas autem quae dicitur Media « impassibilitatem » et Liber Spiritualium Exercitiorum Sancti Ignatii « indifferentiam » [19]. Quod impossibile evadit si desit extrema abnegatio, ut probatur a Sancti Pauli verbis, aperte utentis voce « mortificatione » (peccati inclinationum) [20]. Huiusmodi tantum abnegatio hominem liberum reddit Dei voluntatem perficiendi ac participandi Spiritus Sancti libertatem.

19. Recte est igitur interpretanda doctrina eorum magistrorum, qui spiritum « vacuefaciendum » esse ab omni sensuum repraesentatione ac notione suadent, firma tamen amantis ad Deum attentione manente, ita ut vacuum in orante maneat quod deinde divinis divitiis impleri potent. Vacuum quod Deus exigit est reiectio egoismi, non autem necessario contemptio rerum creatarum, quas ipse donavit et in quibus nos posuit. Exploratum est in oratione animum intendendum esse in unum Deum atque esse excludendas, quantum fieri potest, mundanas res, nos egoismo nostro alligantes. Huius doctrinae praeclarus extitit doctor S. Augustinus: Si Deum invenire cupis, inquit, exteriora omnia contemne atque in te ipsum redi; noli tamen immorari in te ipso, sed transcende te ipsum, quia tu Deus non es: Ipse excelsior et maior te est. « Quaero substantiam eius in anima mea, et non invenio: meditatus sum tamen inquisitionem Dei mei, et per ea quae facta sunt, “invisibilia Dei” (Rm 1, 20) mei cupiens intellecta conspicere » [21]. « In se ipso commorari »: ecce periculum certum. Magnus Ecclesiae Doctor monet ut redeamus in nosmetipsos, sed etiam ut transcendamus personam nostram, quae non est Deus, sed tantum creatura. Deus est « interior intimo meo et superior summo meo » [22]. Deus est enim in nobis et nobiscum sed transcendit nos in mysterio suo [23].

20. Sub aspectu dogmatico, impossibile evadit ad perfectam Dei caritatem pervenire, si praetermittatur Dei suipsius donatio in Filio, qui caro factus, crucifixus est et resurrexit. In Ipso, ducente Spiritu Sancto, participamus, gratuita liberalitate, vitam intradivinam. Cum Dominus Iesus dicit: « Qui vidit me, vidit Patrem » (Io 14, 9), non tantum habet in animo visionem et scientiam exteriorem suae humanae figurae (« caro non prodest quidquam », Io 6, 63), alloqui potius intendit de visione, quae possibilis fit per fidei gratiam, de visione scilicet earum rerum, quas de Deo, per sensibilem sui manifestationem, Dominus Iesus, ut Patris Verbum, intendit profecto ostendere (« Spiritus est, qui vivificat… verba quae ego locutus sum vobis, Spiritus sunt et vita sunt », ibid.). In huiusmodi « visione » non est quaestio de abstractione mere humana (« abs-tractio ») a figura, in qua Deus revelatus est, sed de divina realitate attingenda in humana Iesu figura, scilicet de attingendo aspectu divino et aeterno in eius temporalitate. Innitentes verbis S. Ignatii in opere cui titulus est Exercitia Spiritualia, nobis omnibus attingenda sunt « odor infinitus ac dulcedo infinita divinitatis » (n. 124), proficiscendo ab finita veritate revelata a qua exorsi sumus. Nos extollendo, Deus libere valet nos « vacuefacere » ab rebus omnibus, quibus in hoc saeculo tenemur, ac ex toto nos trahere in trinitariam suae aeternae caritatis vitam. Tamen, hoc donum traditur tantum « in Christo per Spiritum Sanctum », non autem per propriam virtutem, seposita eius revelatione.

21. In vitae Christianae progressu purificationem sequitur illuminatio per caritatem, quam Pater nobis donat in Filio et per unctionem, quam ab eo suscipimus in Spiritu Sancto (cfr. 1 Io 2, 20). Inde ab antiquitate Christiana memoratur « illuminatio », quae in baptismo traditur, quaeque Christifideles, divinis initiates mysteriis, introducit ad cognoscendum Christum per fidem, quae per caritatem operatur. Quinimmo nonnulli ecclesiastici auctores explicite pertractant de illuminatione, in baptismo tradita, tamquam de fundamento illius eminentis scientiae Christi Iesu (cfr. Phil 3, 8), quae definitur « theoria » seu contemplatio [24]. Christifideles, baptismi gratia, vocantur ad progrediendum in scientia et in testimonio reddendo fidei mysteriis, « ex intima spiritualium rerum quam experiuntur intelligentia » [25]. Nullum Dei lumen cassas reddit fidei veritates. E contra illuminationis gratiae, quas Deus fortasse concedere potest, potius sunt auxilio ad aptius declarandam altissimam mysteriorum rationem, quas Ecclesia sancta confitetur et celebrat, exspectans ut Christifidelis videre Deum possit sicuti est in gloria (cfr. 1 Io 3, 2).

22. Christifidelis orans demum pervenire potest, Deo adiuvante, ad peculiarem experientiam unionis. Sacramenta, praesertim baptismum et eucharistia [26], initium reale sunt unionis Christifidelis cum Deo. Super huiusmodi fundamentum, per peculiarem Spiritus gratiam, persona orans vocari potest ad illam peculiarem formam unionis cum Deo, quae « mystica » in Christiana provincia appellatur.

23. Christianus profecto indiget certis temporibus ad secedendum in solitudinem, ad secum meditandum, ad suumque iter apud Deum inveniendum; sed cum suapte natura sit creatura, et talis creatura, quae sciat se in tuto non esse nisi in gratia, suus ad Deum appropinquandi modus non innititur certae rationi technicae, stricto verbi sensu, quoniam id contradiceret infantiae spirituali, quam praedicat Evangelium. Christiana ac germana mystica nihil cum technica commune habet, cum semper sit donum Dei, quo indignum sentit se esse, quisquis illud susceperit [27].

24. Non desunt certae gratiae mysticae, quibus ditantur, exempli gratia, ecclesialium institutionum fundatores pro universa sua fundatione, necnon alii sancti, quae denotant eorundem peculiarem orationis experientiam, et eas ceteri Christifideles nequeunt, qua tales, imitari neque postulare, etiamsi sint eidem institutioni adscripti, atque optent orationem in diem perfectiorem [28]. Dari possunt gradus diversi et diversi modi participandi experientiam orationis cuiusdam fundatoris, neque his omnibus eadem forma necessario est conferenda. Ceterum orationis experientia quae locum habet praestantem in omnibus institutionibus vere ecclesialibus antiquis et modernis, semper, ad summam, manet quiddam personale, cum Deus personis ipsis gratias suas largiatur in ordine ad orationem.

25. In qua re mystica distinguenda sunt Spiritus Sancti dona et charismata, quae Deus liberrime largitur. Quorum priora sunt quiddam, quod Christifidelis quisque novo vigore refovere in se potest per fidei spei et caritatis studiosam vitam, atque hoc modo per fortem ascesim pervenire ad certam Dei et fidei veritatum experientiam; posteriora autem, ad mentem S. Pauli, sunt data praesertim ad Ecclesiam fovendam, scilicet pro Corporis Christi mystici ceteris membris (cfr. 1 Cor 12, 7). Hac in re, reminiscendum est sive charismata non aequari donis extraordinariis (« mysticis ») (cfr. Rm 12, 3-21), sive distinctionem inter « Spiritus Sancti dona » et « charismata » fluentem esse posse. Constat autem quodlibet charisma, fecundum pro Ecclesia, exerceri non posse, in provincia neotestamentaria, quin certum perfectionis personalis gradum quis sit consecutus; ex altera parte, patet etiam Christiano cuique « vivo » munus esse peculiare (et hoc sensu « charisma ») “in aedificationem Corporis Christi” (cfr. Eph 4, 15-16) [29], in communione cum catholica Hierarchia, cui « speciatim competit, non Spiritum exstinguere, sed omnia probare et quod bonum est tenere » (LG n. 12).

VI. METHODI PSYCHOPHYSICAE-CORPOREAE

26. Humana experientia declarat corporis positionem ac habitum nonnihil posse conferre ad animum secum colligendum et ad spiritum disponendum, propter quod ad ea nonnulli spirituales auctores Orientis et Occidentis Christiani attento animo intenderunt. Eorum considerationes quasdam licet habeant communes rationes cum meditationis methodis orientalibus non Christianis, tamen devitant earum nimia ac in unam tantum partem propendentia, quae econtra saepe hodie proponuntur hominibus adhuc rudibus. Huiusmodi spirituales auctores ea sumpserunt dementa, quae adiutorio sunt ad animum colligendum in oratione, agnoscentes insimul eorum vim contingentem: utilia enim sunt, si ad Christianam fovendam orationem restaurentur [30]. Ieiunium, ut exemplum afferamus, apud Christianos imprimis significationem induit exercitii poenitentiae ac abstinentiae, sed iam apud Patres etiam finem habuit reddendi hominem propensiorem ad occurrendum Deo, Christianumque magis idoneum ad se dominandum et insimul magis sedulum erga fratres egentiores. In oratione homo totus Deum attingere debet et ideo etiam suum corpus positionem debet assumere aptiorem ad animum secum colligendum [31]. Haec positio symbolice exprimere potest orationem ipsam, cum possit esse varia, pro varus culturis et personali vi sentiendi. In nonnullis regionibus Christifideles nostris temporibus in dies magis animadvertunt quantum corporis positio possit orationem fovere.

27. Christiana meditatio Orientis [32] magni fecit symbolismum psychophysicum, quo saepe caruit oratio in Occidente. Huiusmodi symbolismus potest proficisci a certo corporis habitu, usque ad fundamentales vivendi functiones, quales sunt respiratio et cordis pulsus. Exercitium « Domini Iesu orationis », exempli causa, quod aptatur rhythmo naturalis respirationis, potest, saltem ad tempus, opportunum auxilium afferre plerisque [33]. Ceteroqui, ipsi magistri orientales exploraverunt etiam non omnes esse aeque idoneos ad huiusmodi symbolismum adhibendum, quia non omnes valent a materiali signo ad spiritualem rem quaesitam transire. Quod si symbolismus inadaequate ac non recte intellegatur, idolum prorsus fieri periclitatur et ideo impedire elevationem Spiritus ad Deum. Vivere in ambitu orationis totam realitatem proprii corporis ut symboli admodum difficilius est, cum id in quendam corporis cultum possit degenerari, atque inducere ad omnes sensationes spiritualibus experientiis subrepticie adaequandas.

28. Aliqua corporis exercitia ultro producunt quietis et tranquillitatis sensationes, gratificantes sensus, fortasse vel lucis et caloris phaenomena, spirituali felicitati similia. Quae accipere pro germanis Spiritus Sancti consolationibus, prorsus non rectus modus est iter spirituale concipiendi; pariter eisdem tribuere symbolicas significationes, experientiae mysticae peculiares, si moralis agendi ratio ipsi contradicat, quaedam mentalis schizophrenia est, quae psychicas secumfert perturbationes ac morales, interdum, gravissimos errores. Quod tamen non impedit quominus meditationis germanae exercitationes, quae in Oriente Christiano sunt ortae et apud magnas religiones non Christianas sunt usitatae, quaeque alliciunt hominem nostrorum temporum tam alienatum ac turbatum, constituere possint aptum instrumentum ad orantem adiuvandum, ut ante Deum adstet interius relaxatus, etsi eum urgeant externae curae. Non est tamen obliviscendum habitualem coniunctionem cum Deo, vel habitum interioris vigilantiae et divinum auxilium invocandi, quae in libris Novi Testamenti appellatur « oratio continua » [34], non necessario cessare, si quis incumbat, iuxta Dei voluntatem, etiam ad operis et proximi curae officium, hortante Apostolo: « Sive ergo manducatis sive bibitis sive aliud quid facitis, omnia in gloriam Dei facite » (2 Cor 10, 31). Germana oratio enim, ad mentem praecipuorum rerum spiritualium magistrorum, in orantibus ardentem caritatem inducit, quae ipsos urget ad collaborandum cum Ecclesiae missione et ad fratres serviendos ad maiorem Dei gloriam [35].

VII. « EGO SUM VIA »

29. Omnis Christifidelis quaerere debet et invenire potest in varietate ac divitiis orationis christianae, quam Ecclesia docet, iter suumque orandi modum; sed huiusmodi viae personales confluunt, ad ultimum, in illam viam ad Patrem, quam Iesus Christus se esse proclamavit. In quaerenda sua via igitur unusquisque non tam suis se agitari permittet personalibus iudiciis, quam a Spiritu Sancto dirigi, qui per Christum eum ducit ad Patrem.

30. Etiam personae actuose oranti non deerunt tempora, quibus sibi ipsi tamquam errans in deserto videbitur, nihil de Deo « sentiens », licet totis viribus nitatur. Noverit tamen huiusmodi tentationes nulli parcere personae, orationi serio deditae. Sed ipsa huiusmodi experientiam, omnibus communem Christianis orantibus, ne adaequaet illico « obscurae nocti » mysticae. Verum tunc oratio, quam firmiter tenere nitatur oportet, speciem fortasse inducet cuiusdam « artificiositatis », quamquam agitur reapse de re toto caelo diversa: etenim tunc exhibetur velut expressio fidelitatis eius erga Deum, ante cuius conspectum manere desiderat etiam cum nullam recipiat subiectivam consolationem. In his momentis, quae specie tantum negativa videntur, id manifestum apparet, quod orans re quaerit vera: utrum scilicet quaerat Deum, qui semper eum superat in sua libertate infinita, an se ipsum solum, qui nequit suas « experientias » superare, sive quae videntur « experientiae » positivae coniunctionis cum Deo, sive quae videntur « experientiae » negativae mystici « vacui ».

31. Caritas Dei, quod obiectum est unicum Christianae contemplationis, manet talis realitas, qua « potiri » nulla methodus vel technica possit ratio; quin immo intenti oculi coniciendi sunt in Iesum Christum, in quo divina caritas propter nos pervenit usque ad crucem, adeo ut Ipse vel assumpserit condicionem derelicti a Patre (cfr. Mc 15, 34). Deo est ergo remittendus modus, quo Ipse participes nos effici statuit amoris sui. Attamen numquam, nullo modo, conandum est nos aequare obiecto contemplationis, libero amori scilicet Dei, ne tunc quidem cum, ex misericordia Dei Patris, per Spiritum Sanctum, qui missus est in corda nostra, nobis gratuito donetur in Christo sensibilis repercussus huius divini amoris et sentiamus nos esse quasi attractos veritate ac bonitate et pulchritudine Domini. Quod magis datur cuidam creaturae, ut ad Dominum propinquet, eo magis crescit in ea reverentia ante Deum ter Sanctum. Intellegitur tum verbum S. Augustini: « Tu licet dicas amicum, ego confiteor servum » [36], vel illud familiarius verbum quod prompsit ex ore mulieris quam gratificatus est ipse Deus summa sua ac intima familiaritate: « Respexit humilitatem ancillae suae » (Lc 1, 48).

Hanc Epistulam in Conventu Plenario huius Congregationis deliberatam, Summus Pontifex PP. Ioannes Paulus II, in Audientia infrascripto Cardinali Praefecto concessa, adprobavit et publici iuris fieri iussit.

 Romae, ex Aedibus Congregationis pro Doctrina Fidei, die 15 octobris 1989, in festo Sanctae Teresiae a Iesu.

IOSEPH Card. RATZINGER
Praefectus

ALBERTUS BOVONE
Archiep. tit. Cesarien. in Numidia Secretarius

Notae

* AAS 82 (1990), pp. 362-379.

[1] . « Methodi orientales » appellantur rationes ac viae quae ex Hinduismo et Buddhismo oriuntur, uti sunt Zen, vel « Meditatio transcendentalis », quae vocatur, vel « Yoga ». Agitur ergo de meditationis methodis non christianis, procedentibus ab Extremo Oriente, quae non raro nostra aetate usurpantur quoque a nonnullis Christianis ad meditandum. Normae sive doctrinales sive methodologicae, quae hic proponuntur, vim habent non solum relate ad hanc quaestionem sed etiam, magis in genere, ad varias orationis formas, quae temporibus nostris usurpantur ab ecclesialibus realitatibus, praesertim a Consociationibus, Motibus et Coetibus.

[2] . De usurpatione Psalmorum in Ecclesiae oratione, cfr. Institutio generalis de Liturgia Horarum, nn. 100-109.

[3] . Cfr. ex. gr. Ex 15, Dt 32, 1 Sam 2, 2 Sam 22, aliquot textus Prophetarum, 1 Chr 16.

[4] . Const. dogm. Dei Verbum n. 2. Ibidem extant aliae graves sententiae ad christianam orationem intelligendam ratione theologica et spirituali; cfr. ex. gr. nn. 3, 5, 8, 21.

[5] . Const. dogm. Dei Verbum n. 25.

[6] . De Domini Iesu oratione cfr. Institutio generalis de Liturgia Horarum, nn. 3-4.

[7] . Cfr. Institutio generalis de Liturgia Horarum, n. 9.

[8] . Pseudognosis materiam habebat tamquam rem immundam ac depravatam, animam ignorantia involventem, a qua liberanda valitura esset oratio, ut ad veram ac superiorem scientiam extolleret adque puritatem. Verum non omnes talem facultatem habebant, sed tantum homines vere spirituales, cum reliquis fidelibus fides et Christi praeceptorum observantia sufficerent.

[9] . Messaliani primum a S. EFREM SYRO (Hymni contra Haereses 22, 4, ed. E. Beck, CSCO 169, 1957, p. 79) repudiati sunt et postea, inter caeteros, ab EPIPHANIO CONSTANTIENSI (Panarion seu Adversus Haereses: PG 41, 156-1200; PG 42, 9-832) et ab AMPHILOCHIO ICONIENSI (Contra Haereticos: G. Ficker, Amphilochiana 1, Leipzig 1906, 21-77).

[10] . Cfr. ex. gr. S. IOANNES A CRUCE, Subida del Monte Carmelo, 2, c. 7, 11.

[11] . Aetate quae dicitur Media in margine Ecclesiae vigebant quidam molitores extremarum rerum, quorum opiniones exponuntur, non sine ironia, a doctissimo viro Flandrico Ioanne de Ruysbroek, qui inter maiores recensetur viros Christianos contemplationi deditos. Qui, ad vitam mysticam quod attinet, tres enumerat erroris formas (Die gheestelike Brulocbt 228, 12-230, 17; 230, 18-232, 22; 232, 23-236, 6) quibus etiam in universum contradicit (236, 7-237, 29). Non dissimiles technicae formae postea agnitae ac reiectae sunt a S. Teresia a Iesu, sagaciter animadvertente « curam ipsam, quae impenditur ad nihil cogitandum, intellectum excitare ad nimis cogitandum », atque Christi mysterium deserere in Christiana meditatione quamdam speciem « proditionis » constituere (cfr. S. TERESIA A IESU, Vida 12, 5 et 22, 1-5).

[12] . Universae proponens Ecclesiae vitam ac doctrinam Sanctae Teresiae, quae temporibus suis tentationi restitit adhibendi certas methodos, suadentes ut Christi humanitas omitteretur, pro indefinita immersione in divinitatis abyssum, Summus Pontifex Ioannes Paulus II, in homilia die I mensis novembris a. 1982 habita, affirmavit eius clamorem ad fovendam orationem, in Christo ex toto collineatam, « etiam temporibus nostris valere contra quasdam orationis methodos quae Evangelio minime innituntur, re autem vera ad Christum omittendum tendunt, pro mentis inane, quod in Christiana religione nihil valet; orationis autem quamque methodum valere si a Christo oriatur ad ipsumque ducat, qui est Via, Veritas et Vita (Io 14, 6) ». Cfr. Homilia Abulae habita in honorem Sanctae Teresiae, AAS 75, [1983] 256-257.

[13] . Cfr. ex. gr. Nubes non-scientiae, opus spirituale anonymi cuiusdam Anglici auctoris saec. XIV.

[14] . « Nirvana » in religiosis Buddhismi textibus intelligitur status quietis, consistens in exstinctione cunctae rei concretae, qua transeuntis, et ideo deludentis atque acerbae.

[15] . Doctus vir Magister Eccardus loquitur de immersione « in indeterminatam Divinitatis abyssum », quae sunt « tenebrae in quibus Trinitatis lux nunquam refulsit ». Cfr. Sermo « Ave gratia plena » in fine (J. Quint, Deutsche Predigten und Traktate, Hanser 1955, 261).

[16] . Cfr. Const. Past. Gaudium et spes, n. 19, 1: « Dignitatis humanae eximia ratio in vocatione hominis ad communionem cum Deo consistit. Ad colloquium cum Deo iam inde ab ortu suo invitatur homo: non enim existit, nisi quia, a Deo ex amore creatus, semper ex amore conservatur; nec plene secundum veritatem vivit, nisi amorem illum libere agnoscat et Creatori suo se committat ».

[17] . Cfr. verba Divi Thomae de eucharistia: « ... proprius effectus huius sacramenti est conversio hominis in Christum, ut dicat cum Apostolo: Vivo ego, iam non ego; vivit vero in me Christus (Gal 2, 20) » (In IV Sent., d. 12 q. 2 a. 1).

[18] . Decl. Nostra aetate, n. 2.

[19] . S. IGNATIUS A LOYOLA, Ejercicios espirituales, n. 23 et passim.

[20] . Cfr. Col 3, 5; Rom 6, 11 ss.; Gal 5, 24.

[21]. S. AUGUSTINUS, Enarrationes in Psalmos, XLI, 8: PL 36, 469.

[22]. S. AUGUSTINUS, Confessiones 3, 6, 11: PL 32, 688. Cfr. De vera Religione, 39, 72: PL 34, 154.

[23]. Splendidum exemplar Christiani ac positivi sensus « evacuationis » a creaturis elucet in S. Francisco, Pauperculo Assisiensi. Qui, cum abrenuntiaverit creaturis propter amorem Domini, propterea eas plenas eius praesentiae et fulgentes in dignitate sua, qua Dei creaturas, contemplatur, tacitosque earundem modos orditur in Cantico creaturarum (cfr. C. Esser, Opuscula Sancti Patris Francisci Assisiensis, Ed. Ad Claras Acquas Grottaferrata - Roma, 1978, pp. 83-86). Eadem ratione perscribit in « Epistola ad fideles »: « Omnis creatura, quae est in caelis, in terra, in mari et in abyssis (Ap 5, 13) reddat laudem Deo, gloriam, honorem et benedictionem, quia ipse est vita et fortitudo nostra, qui est solus bonus (Lc 18, 19), solus altissimus, solus omnipotens, admirabilis, gloriosus et solus sanctus, laudabilis et benedictus per infinita saecula saeculorum. Amen » (ib. Opuscula…, p. 124).

S. Bonaventura inducit Franciscum in omni creatura audientem Dei vocem et effundentem animam suam in hymno immortali gratitudinis et laudis (cfr. Legenda S. Francisci, cap. 9, n. 1, in Opera Omnia, ed. Quaracchi 1898, vol. VIII, p. 530).

[24]. Cfr. ex. gr. S. IUSTINUS, Apologia I, 61, 12-13: PG 6, 420-421; CLEMENS ALEXANDRINUS, Paedagogus I, 6, 25-31: PG 8, 281-284; S. BASILIUS CAESARIENSIS, Homiliae diversae, 13, 1: PG 31, 424-425; S. GREGORIUS NAZIANZENUS, Orationes, 40, 3,1: PG 36, 361.

[25]. Const. dogm. Dei Verbum, n. 8.

[26]. Eucharistia, quae definitur in Constitutione dogmatica Lumen gentium « totius vitae Christianae fons et culmen » (n. 11), realiter participes nos efficit Dominici corporis, in eaque « ad communionem cum Eo elevamur » (n. 7).

[27]. Cfr. S. TERESIA A IESU, Castillo Interior IV, 1, 2.

[28]. Nullus homo orans, absque speciali gratia, postulare debet totalem illam Dei revelationis visionem, qualem S. Gregorius Magnus habuisse S. Benedictum testatur, vel illum mysticum impetum Francisci Assisiensis, Deum contemplantis in cunctis creaturis, vel visionem aeque totalem, quam habuit S. Ignatius apud flumen Cardoner, de qua ipse testatur sibi Sacrae Scripturae locum profecto usurpare eam potuisse. « Nox obscura », quam declarat S. Ioannes a Cruce, pars est personalis eius orationis charismatis, eamque sodalis quisque eiusdem ordinis non necessario experiri eodem modo debet ad eam adipiscendam orationis perfectionem, ad quam vocatur a Deo.

[29]. Christifidelis vocatio ad « mysticas » experientias includere potest tum id quod S. Thomas denotat ut experientiam vivam Dei per Spiritus dona, tum formas non imitabiles (et ideo non exposcendas) gratiae donationis. Cfr. S. THOMAS DE AQUINO, Summa Theologiae, I^a II^ae, q. 68, a. 1 c, et a. 5 ad 1.

[30]. Conferantur ex. gr. antiqui scriptores, qui de orantis habitu corporis pertractant, a Christianis orantibus adhibito: TERTULLIANUS, De oratione XIV: PL 1, 1170; XVII: PL 1, 1174-1176; ORIGENES, De oratione XXXI, 2: PG 11, 550-553, necnon de significatione huiusmodi habitus: BARNABAS, Epistula XII, 2-4: PG 2, 760-761; S. IUSTINUS, Dialogus 90, 4-5: PG 6, 689-692; S. HIPPOLYTUS ROMANUS, Commentarium in Dan. III, 24: GCS I, 168, 8-17; ORIGENES, Homiliae in Ex. XI, 4: PG 12, 377-378. De corporis positione conferatur etiam ORIGENES, De oratione XXXI, 3: PG 11, 553-555.

[31]. Cfr. S. IGNATIUS A LOYOLA, Ejercicios espirituales, n. 76. [32]. Cfr. ex. gr. anachoretae hesychasti. Hesychia, seu quies exterior et interior, tamquam orationis conditio ab anachoretis habetur; in sua forma orientali notas habet solitudinis ac technicae rationis ad animum colligendum.

[33]. Exercitium « Domini Iesu orationis », quod consistit in iteranda formula, plurimis referta biblicis et invocationis et obsecrationis indicationibus (ex. gr. « Domine Iesu Christe, Fili Dei, miserere mei »), valde accomodatur rhythmo respirationis naturalis. De qua re cfr. S. IGNATIUS A LOYOLA, Ejercicios espirituales, n. 258.

[34]. Cfr. 1 Th 5, 17 et 2 Th 3, 8-12. Ex huiusmodi textibus oritur quaestio: quomodo orationis continuae officium conciliari potest cum operis officio. Cfr. inter ceteros S. AUGUSTINUS, Epistula 130, 20: PL 33, 501-502, et S. IOANNES CASSIANUS, De institutis coenobiorum III, 1-3: SC 109, 92-93. Conferatur etiam Orationis demonstratio primi Syriacae Ecclesiae patris Afraatis, praesertim nn. 14-15, pertractantes de « Orationis operibus », ut vocantur (cfr. J. Parisot, Afraatis Sapientis Persae Demonstrationes, IV: PS I, 170-174).

[35]. Cfr. S. TERESIA A IESU, Castillo interior VII, 4, 6.

[36]. S. AUGUSTINUS, Enarrationes in Psalmos CXLII, 6: PL 37, 1849: cfr. etiam Tract. in Ioh. IV, 9: PL 35, 1410: « Quando autem nec ad hoc dignum se dicit, vere plenus Spiritu Sancto erat, qui sic servus Dominum agnovit, et ex servo amicus fieri meruit ».