KONGREGACJA NAUKI WIARY

ABY KRZEWIĆ WIARĘ I JEJ STRZEC

OD ŚWIĘTEGO OFICJUM DO KONGREGACJI NAUKI WIARY

SPIS TREŚCI

Wstęp

Tekst

Geneza i rozwój Świętego Oficjum

Reformy początków XX wieku

Kongregacja Nauki Wiary

Dykasteria według Konstytucji apostolskiej Pastor bonus

Personel, sekcje, procedury

Badanie doktryn

Normy dla przestępstw zastrzeżonych

Papieska Komisja Biblijna

Międzynarodowa Komisja Teologiczna

Papieska Komisja Ecclesia Dei

Dokumentacja

Załącznik 1 – Lista kardynałów sekretarzy (1602–1966) i prefektów (od 1966)

Załącznik 2 – List apostolski w formie Motuproprio Integrae servandae

Załącznik 3 – Konstytucja apostolska Pastor bonus (art. 48–55)

WSTĘP

Pasterze Kościoła, którzy mają misję głoszenia słowa zbawienia otrzymanego w Objawieniu Bożym, są zobowiązani strzec nienaruszenie depozytu wiary powierzonego im przez Chrystusa. Aby jak najlepiej wypełnić to zadanie, w wielowiekowej historii Kościoła papieże posługiwali się różnymi narzędziami stosownie do pojawiających się potrzeb. Z biegiem czasu powstawały różne dykasterie, których celem były ułatwienie zarządzania Kościołem poprzez ochronę przestrzegania uchwalonych praw, wspieranie inicjatyw zmierzających do osiągnięcia celów właściwych Kościołowi i rozwiązywanie ewentualnych kwestii spornych. W tym kontekście należy rozpatrywać genezę Kongregacji Nauki Wiary. Nowe badania dokumentów dotyczących historii tej instytucji stawiają ją dziś w mniej negatywnym świetle niż w przeszłości, dając obraz, który pozwolił przezwyciężyć przesądy o charakterze ideologicznym i rozwiać wiele związanych z nią stereotypów. Ten nowy obraz jest również oparty na pewnych znaczących inicjatywach wydawniczych, które udostępniają mało znane teksty szerokiej publiczności poza ograniczonym kręgiem pracowników naukowych.

Postępowi studiów sprzyjało otwarcie archiwum historycznego Kongregacji Nauki Wiary. Z tej okazji, 23 stycznia 1998 r. ówczesny prefekt kard. Joseph Ratzinger oświadczył: „Otwarcie naszego archiwum jest inspirowane tym samym zadaniem, które Ojciec Święty powierzył naszej Kongregacji, aby »krzewić i strzec doktryny wiary i moralności w całym świecie katolickim«. Jestem pewien, że otwarcie naszych archiwów będzie odpowiedzią nie tylko na słuszne aspiracje uczonych, ale także na zdecydowany zamiar Kościoła, aby służyć człowiekowi, pomagając mu zrozumieć samego siebie, przez czytanie własnej historii bez uprzedzeń” (kard. Joseph Ratzinger, Próg prawdy w Avvenire, 23 stycznia 1998, s. 21).

W ten kontekst nowego, sprzyjającego czasu wpisuje się niniejsza broszura, której celem jest zarówno informacja (na poziomie historycznym), jak i formacja (wychowanie do wiary). Są tu opisane: geneza i rozwój Świętego Oficjum, reformy początku XX wieku, Kongregacja Nauki Wiary, dykasteria według Konstytucji apostolskiej Pastor bonus. Przedstawione są również szczegółowe informacje dotyczące struktury i organizacji Kongregacji Nauki Wiary (personel, sekcje, procedury, badanie doktryn, normy dotyczące przestępstw zastrzeżonych) oraz innych powiązanych z nią organów: Papieskiej Komisji Biblijnej, Międzynarodowej Komisji Teologicznej i Papieskiej Komisji Ecclesia Dei.

Kongregacja Nauki Wiary, jak każda inna dykasteria Kurii Rzymskiej, jest instytucją prawa kościelnego, służącą Ojcu Świętemu w jego powszechnej misji w zakresie doktryny wiary i moralności. Jej zadaniem jest pilnowanie, aby wyznawanie prawdziwej wiary przewodziło całej działalności Kościoła: liturgii, przepowiadaniu, katechezie, życiu duchowego, działalności ekumenicznej, nauce społecznej itp.

W obecnym kontekście społeczeństwa i Kościoła, naznaczonym szybkimi przemianami kulturowymi, politycznymi, technicznymi i gospodarczymi, a także opinią publiczną coraz bardziej dopasowaną do wzorców i kierunków proponowanych przez środki masowego przekazu, można zrozumieć, że Kongregacja Nauki Wiary każdego dnia staje przed bardzo trudnym wyzwaniem.

Dykasteria stara się skutecznie rozeznać centralne myśli i najbardziej znaczące propozycje w nurcie problemów kulturowych i pojawiających się opinii teologicznych. Dlatego konieczne jest badanie tych problemów, zagłębienie się w nie aż do ich najgłębszych korzeni oraz przedłożenie w danym temacie oceny i linii orientacyjnych, inspirowanych Ewangelią i Tradycją katolicką. Jest to działanie zgodne ze specyfiką natury Kościoła, czyli Ludu Bożego, w jego dwojakim wymiarze: wspólnoty powszechnej i wspólnoty lokalnej.

Działalność Kongregacji Nauki Wiary składa się z rozmów, posiedzeń studyjnych, ścisłej korespondencji z biskupami, nuncjuszami i przełożonymi instytutów życia konsekrowanego na całym świecie. Relacje z głównymi dykasteriami Stolicy Apostolskiej zacieśniają się przy okazji opracowywania dokumentów oficjalnych lub przygotowywania decyzji dotyczących doktryny wiary i moralności. W ten sposób staje się zrozumiała obecność przy Kongregacji także Papieskiej Komisji Biblijnej oraz Międzynarodowej Komisji Teologicznej, które oferują jej pomoc w postaci różnorodnych i kompetentnych porad w różnych dziedzinach. Jednocześnie swoimi dokumentami pomagają na drodze pogłębiania wiary całego Kościoła.

Posługa słuchania realizowana jest w szczególności w okresowych wizytach ad limina, podczas których wszyscy biskupi mają okazję przedstawić problemy swoich krajów i poprosić o informacje w tym zakresie. Ponadto niektórzy przedstawiciele Kongregacji wyjeżdżają okresowo na różne kontynenty na spotkania z przewodniczącymi Komisji Doktrynalnych Konferencji Episkopatów, aby wspólnie przeanalizować najistotniejsze problemy doktrynalne. Odbywa się również okresowy przegląd czasopism teologicznych z całego świata, aby być na bieżąco poinformowanymi o nowych osiągnięciach w teologii. W przypadku niektórych trudniejszych pytań Kongregacja sama organizuje dogłębne studium danego tematu poprzez specjalne sympozja z udziałem światowych ekspertów.

Niech to pożyteczne narzędzie sprzyja wzrostowi i dojrzewaniu wiary wśród wiernych, aby Słowo Boże mogło się szerzyć i przynosić owoce.

Gerhard Kard. Müller, Prefekt

ABY KRZEWIĆ WIARĘ I JEJ STRZEC

Od Świętego Oficjum do Kongregacji Nauki Wiary

Przekazywanie wiary chrześcijańskiej jest powierzone całemu Kościołowi. Dlatego to fundamentalne zadanie przynależy do wszystkich chrześcijan, ale w sposób szczególny krzewienie i strzeżenie wiary zapewniają Papież i biskupi pozostający w komunii z Kościołem Rzymu. Tak więc od wczesnych wieków troska o obronę ortodoksji była obecna w chrześcijaństwie, oczywiście w różnych formach, w zależności od ewolucji różnych kontekstów historycznych.

Początki średniowiecznej inkwizycji sięgają natomiast pierwszej połowy XIII wieku, czasów pontyfikatu Grzegorza IX (1227–1241). Jej głównym celem było zwalczanie wszelkich form herezji. Od tego czasu represje antyheretyckie, powierzone wcześniej ordynariuszom diecezjalnym, były również wykonywane bezpośrednio przez Stolicę Apostolską poprzez mianowanie specjalnych legatów, a następnie członków zakonów, zwłaszcza dominikanów i franciszkanów. W ten sposób powstała szczególna instytucja kościelna – właśnie inkwizycja –tworzona przez sieć trybunałów, których przewodniczący na mocy wyraźnej delegacji papieskiej byli wzywani do osądzenia i ewentualnie potępienia oskarżonych o przestępstwo herezji. Zgodnie z praktyką obowiązującą we wszystkich europejskich systemach sądowych do XVIII wieku procedura przewidywała w bardzo szczególnych okolicznościach stosowanie tortur, a w najpoważniejszych przypadkach karę śmierci na stosie. Wykonanie wyroków śmierci powierzano jednak władzom cywilnym (tzw. „ramieniu świeckiemu”). W rzeczywistości władza doczesna ogólnie okazywała się gotowa do współpracy w walce z herezją, ponieważ heretyk był postrzegany jako zagrożenie dla spójności społeczeństwa.

GENEZA I ROZWÓJ ŚWIĘTEGO OFICJUM

W połowie XV wieku inkwizycja była już upadającą instytucją. Wraz z wygaśnięciem masowych ruchów heretyckich (takich jak katarów), niektóre trybunały zniknęły, inne były nieaktywne lub prowadziły ograniczone działania sądowe.

Nowy etap w historii instytucji rozpoczął się wraz z powstaniem hiszpańskiej inkwizycji. W 1478 r. Sykstus IV, przychylając się do pilnej prośby królów katolickich, Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego, zgodził się przywrócić i rozszerzyć inkwizycję na królestwa i posiadłości Półwyspu Iberyjskiego. Ustępstwo to było motywowane alarmem wywołanym przez rozprzestrzenianie się krypto-judaizmu, czyli herezji popełnianej przez Żydów nawróconych na chrześcijaństwo, którzy po przyjęciu chrztu wracali do potajemnego praktykowania religii swoich przodków.

Po pierwszym okresie przejściowym system ustabilizował się według następującego schematu: Władcy wskazywali papieżowi nazwisko kandydata na stanowisko inkwizytora generalnego Hiszpanii (królewskie prawo prezentacji). Papież nadawał mu jurysdykcję w sprawach przestępstw przeciwko wierze, przyznając mu uprawnienia do subdelegowania swoich uprawnień inkwizytorom peryferyjnym. Trybunały miejscowe stosowały papieskie prawo inkwizycyjne, nawet jeśli późniejsze przywileje zostały zwieńczone nadaniem całemu aparatowi pewnego stopnia autonomii wobec władzy papieskiej.

Analogiczne przywileje, z tych samych powodów, zostały następnie nadane przez Pawła III władcom Portugalii w latach 1536–1547: w ten sposób, obok hiszpańskiej, narodziła się inkwizycja portugalska.

W tych samych latach ustanowiono tzw. inkwizycję rzymską. Na szczątkach istniejącej wcześniej inkwizycji średniowiecznej pojawiła się ona w celu zwalczania i powstrzymania przenikania nauk reformacyjnych na Półwysep Apeniński. W obliczu szerzenia się protestantyzmu Paweł III ustanowił bowiem konstytucją Licet ab initio z 21 lipca 1542 r. specjalną komisję złożoną z sześciu kardynałów uprawnionych do sądzenia przestępstw w sprawach wiary. Prawdopodobnie od samego początku kardynałowie byli wspierani przez teologów i kanonistów w charakterze konsultorów. W następnych latach schemat organizacyjny Komisji poszerzył się: w bliżej nieokreślonej dacie, ale na pewno nie po 1548 r., jej członkiem stał się z urzędu Magister sacri palatii (tytuł ten nosił dawniej teolog Domu Papieskiego), w 1551 r. utworzono urząd komisarza z funkcjami sekretarza, do którego w 1553 r. dołączył prałat z tytułem asesora.

Ciało to – nazwane później Kongregacją Świętej Inkwizycji Rzymskiej i Powszechnej (lub Kongregacją Świętego Oficjum), którego sfera działania, przynajmniej w teorii, miała rozciągać się na całe chrześcijaństwo, począwszy od Włoch i Kurii Rzymskiej – miał prawo wysyłać, w razie potrzeby, własnych delegatów, którzy mogli decydować o wszelkich odwołaniach i mieli prawo działać przeciwko apostatom, heretykom, podejrzanym o herezję i ich obrońcom, wyznawcom i zwolennikom, bez względu na ich godność oraz rangę, również z możliwością uciekania się do ramienia świeckiego dla inkwizytorów generalnych.

Ustanowienie inkwizycji rzymskiej z jej uniwersalnym charakterem, wyraźnie zaznaczonym w samej nazwie, oznaczało zatem centralizację jurysdykcji w sprawach herezji w Rzymie, siedzibie papiestwa. W rzeczywistości jednak, jak zobaczymy poniżej, taka uniwersalna jurysdykcja nie była w pełni wykonywana do początków XIX wieku.

Natychmiastowe potwierdzenie na początku 1550 roku Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji stanowiło jeden z pierwszych aktów rządów Juliusza III. Papież ten nakazał, aby zajmowała się ona w szczególności życiem religijnym we Włoszech, gdzie nadal odczuwało się obecność wielu heretyków, i podkreślił, że ciało to stanowi dla wszystkich krajów chrześcijańskich władzę centralną, kompetentną do postępowania sądowego w obronie prawdziwej wiary. Papież przystąpił następnie do wydania konstytucji Licet a diversis z 15 lutego 1551 r., w której potępił roszczenia władz cywilnych niektórych państw co do ​​ingerowania w procesy heretyków, jak to miało miejsce na przykład w Republice Weneckiej.

Pius IV podjął natychmiastowe działania, aby zmniejszyć nadmierną władzę przypisaną przez Pawła IV inkwizycji i jej członkom, będąc pod silnym wrażeniem dewastacji pałacu przy via di Ripetta, siedziby trybunału, oraz zniszczenia i rozproszenia dokumentów procesowych, dokonanego tego samego dnia (18 sierpnia 1559 r.), w którym umarł jego poprzednik, przez tłum zbuntowany przeciwko rygorowi inkwizytorów. Porzucając jednak pierwotny pomysł wręcz zniesienia inkwizycji, Pius IV próbował przywrócić jej zwykłe funkcje, przestawiając na normalne tory i zaczynając w rzeczywistości od ograniczenia na zgromadzeniu w dniu 11 stycznia 1560 r. jurysdykcji kardynałów inkwizytorów, sprowadzonych na powrót do wypełniania swoich własnych zadań instytucjonalnych, związanych z ochroną integralności wiary.

Uznając skuteczność dotychczasowych działań Świętego Oficjum, Pius IV ponownie nakreślił przy pomocy konstytucji Pastoralis officii munus z 14 października 1562 r. funkcje kardynałów członków, określając jednocześnie dokładny zakres ich jurysdykcji, która została poszerzona. Następnie 31 października, na mocy Motuproprio Saepius inter arcana, potwierdził następnie inkwizycji rzymskiej władzę postępowania przeciwko prałatom, biskupom, arcybiskupom, patriarchom i kardynałom, ale zawsze zastrzegając ogłoszenie ostatecznego wyroku konsystorium dla papieża. Ponownie przy pomocy Motuproprio Cum sicut accepimus z 2 sierpnia 1564 r. obiniżył liczbę kardynałów inkwizytorów do ośmiu (wcześniej osiągnęli oni liczbę 23), do których jednak dodał dziewiątego, określając jego funkcje, a w końcu, za pomocą Motuproprio Cum inter crimina z 27 sierpnia następnego roku, nadał kardynałom inkwizytorom prawo do posiadania i czytania książek heretyckich lub w każdym razie zakazanych oraz pozwalania innym na ich posiadanie i czytanie.

Dominikanin Michele (o świeckim imieniu Antonio) Ghislieri, komisarz inkwizycji od czasu ustanowienia urzędu i za Pawła IV kardynał inkwizytor generalny, który został papieżem o imieniu Pius V 17 stycznia 1566 r., nadał organizmowi nową siedzibę. Była ona konieczna po zniszczeniu pierwotnej przy via di Ripetta, co zmusiło kardynałów inkwizytorów do odbywania spotkań w domu najstarszego z nich. W tym celu Pius V kupił w 1566 r. i odnowił budynek znajdujący się w pobliżu wznoszonej właśnie bazyliki watykańskiej, przy której prace zostały przerwane w wyraźnym celu przyspieszenia renowacji nowego Pałacu Świętego Oficjum. Budynek był już dostępny od 1569 r., a ukończono go w 1586 r., kiedy to Sykstus V rozkazał dobudować więzienia. Zostały one rozebrane w ubiegłym stuleciu, podczas prac rozbudowy (1921–1925) pałacu, w którym znajduje się dzisiejsza Kongregacja Nauki Wiary, zajmująca dużą jego część.

Pius V nakazał również utworzenie specjalnego archiwum do przechowywania wszystkich dokumentów procesowych – których wydawanie w kopii było wyraźnie zabronione, ale w razie potrzeby można było z nimi zapoznać się na miejscu – i zaostrzył obowiązek zachowania tajemnicy wobec wszystkich kwestii rozpatrywanych w procesach, uznając jej naruszenie za osobiste przestępstwo wobec papieża. Następnie wydał dalsze przepisy, aby chronić kardynałów inkwizytorów i współpracowników przed groźbami i przemocą oraz bronić świadków przed szykanami i odwetem ze strony samych oskarżonych lub ich krewnych i przyjaciół. W Motuproprio Cum felicis recordationis z 5 grudnia 1571 r. papież ustalił, że dla ważności decyzji Świętego Oficjum wystarczyła interwencja tylko dwóch kardynałów, zamiast trzech, jak to było przewidziane dla każdego innego organu kurialnego.

Do Świętej Inkwizycji Rzymskiej i Powszechnej dołączyła Kongregacja Indeksu, założona przez Piusa V w 1571 r., ale formalnie erygowana przez jego następcę Grzegorza XIII 13 września 1573 r., której zadaniem było badanie podejrzanych dzieł, poprawianie („oczyszczenie”) tych, które po należytych interwencjach cenzorskich mogły nadal być dostępne oraz okresowe aktualizowanie listy ksiąg zakazanych (Index librorum prohibitorum).

Niecałe pięćdziesiąt lat po swym erygowaniu Święte Oficjum Rzymskie osiągnęło absolutnie uprzywilejowaną pozycję po generalnej reorganizacji centralnej władzy Kościoła i Państwa Kościelnego dokonanej przez Sykstusa V na podstawie Konstytucji apostolskiej Immensa aeterni Dei z 22 stycznia 1588 r. W rzeczywistości Congregatio sanctae Inquisitionis haereticae pravitatis stanęła na czele piętnastu kongregacji utworzonych przez Sykstusa V (w tym pięciu już istniejących), zachowując charakter trybunału.

Podporządkowana bezpośredniemu zwierzchnictwu papieża ze względu na wagę poruszanych zagadnień, inkwizycja rzymska została obdarzona przez Sykstusa V jak najszerszymi uprawnieniami, tak aby wszystko, co mogło dotyczyć wiary, znalazło się pod jej jurysdykcją. W związku z tym jej obszar oddziaływania obejmował nie tylko Rzym i Państwo Kościelne, ale każde miejsce i każdego, tak że zarówno Latynosi, jak i mieszkańcy Wschodu byli zależni bezpośrednio od niej, z wyjątkiem jurysdykcji trybunałów należących do inkwizycji hiszpańskiej i portugalskiej, których odnośne przywileje nie mogły być zmienione bez wyraźnej zgody papieża. Pomimo faktu, że Kongregacji w teorii powierzono jurysdykcję uniwersalną, w rzeczywistości z dotychczasowej dokumentacji wynika, że ​​dykasteria wykonywała swoje zadania, oprócz trybunałów włoskich, jedynie na Malcie, w Awinionie (wówczas posiadłość papieska), w Besançon, Carcassonne i Tuluzie (w dzisiejszej Francji) oraz w Kolonii (Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego).

W każdym razie Kongregacji powierzono absolutną jurysdykcję nad wszystkimi przestępstwami dotyczącymi wiary – herezją, schizmą, apostazją, wróżbiarstwem, czarnoksięstwem, magią – oraz uprawnienie do dyspensy od przeszkód związanych z różnicą religii oraz rytu, ze specjalnymi kompetencjami dotyczącymi tak zwanego przywileju Pawłowego przy rozwiązywaniu związku małżeńskiego. Kongregacja była również kompetentna we wszystkim, co nie odwołując się bezpośrednio do wiary miało z nią związek, to znaczy przestępstwo nakłaniania do grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu podczas spowiedzi (ad turpia), śluby zakonne, uświęcanie świąt, post i wstrzemięźliwość.

Pomimo milczenia konstytucji Sykstusa na ten temat, Święte Oficjum pozostawało również odpowiedzialne za cenzurę i potępienie ksiąg uznanych za heretyckie, natomiast samym badaniem podejrzanych ksiąg zajmowała się Kongregacja Indeksu, potwierdzona przez Sykstusa V. Działalność tej dykasterii uzupełniała funkcję, którą w tym obszarze miała spełniać sama inkwizycja, z uwagi na to, że ona, zajmując się rozwiązywaniem najpoważniejszych kwestii dotyczących wiary i moralności, nie mogła sprawować pełnego nadzoru nad coraz liczniejszymi dziełami, które były wszędzie drukowane.

Ogromne znaczenie, do jakiego Kongregacja Inkwizycji doszła za Sykstusa V, zwiększało wśród członków Świętego Kolegium pragnienie przynależności do niej. Po szeroko zakrojonej reorganizacji Kurii Rzymskiej przez Sykstusa Kongregacja Inkwizycji utrzymała swoją wiodącą pozycję wśród innych kongregacji, pozostając prawie niezmienioną w swojej strukturze i zadaniach instytucjonalnych aż do początku XX wieku.

Grzegorz XV konstytucją Universi dominici gregis z dnia 30 sierpnia 1622 r. potwierdził kompetencje Kongregacji Inkwizycji w postępowaniu przeciwko przestępstwu nakłaniania do grzechu ad turpia, które ponownie uznał Benedykt XIV konstytucją Sollicita ac provida z dnia 9 lipca 1753 r., opracowaną i spisaną osobiście przez papieża. Papież wezwał członków Kongregacji Indeksu do dokładniejszego i bardziej bezstronnego badania przedkładanych im dzieł w celu zapobieżenia skargom autorów oraz zarządził wsparcie teologów przez doradców o wybitnym wykształceniu, aby zapewnić bardziej obiektywne postępowanie, obejmujące także wysłuchanie oskarżonego lub jego przedstawicieli. Papież próbował rozstrzygnąć też kwestię, która do tej nigdy nie była rozwiązana, dotyczącą sporów jurysdykcyjnych w sprawach cenzury pomiędzy Świętym Oficjum a Kongregacją Indeksu. W związku z tym ustalono, że ta ostatnia miała do czynienia tylko z dziełami wyraźnie uznanymi za niebezpieczne, pod warunkiem, że nie zostały one już poddane badaniu przez Kongregację Inkwizycji.

Pod koniec XVIII wieku niektóre przestępstwa, które nigdy nie były traktowane jako będące w ścisłym związku ze sferą doktrynalną, zostały najpierw poddane jurysdykcji Kongregacji, a następnie, za Piusa VI, przypisano jej dodatkowo całą materię dotyczącą święceń, zarówno w kwestiach dogmatycznych, jak i dyscyplinarnych.

Co więcej, w XIX wieku, za pontyfikatu Grzegorza XVI, inkwizycji powierzono na pewien czas również procesy kanonizacyjne, ale zawsze w odniesieniu do doktryny, a w szczególności spraw męczeństwa.

REFORMY POCZĄTKÓW XX WIEKU

Ostatnim zwiększeniem kompetencji Kongregacji Inkwizycji, dokonanym przed wielką reformą kurialną Piusa X w 1908 r., było to, co ów papież sam wprowadził przy pomocy Motuproprio Romanis pontificibus z 17 grudnia 1903 r. Na jego mocy połączono dawną Kongregację ds. Wyboru Biskupów ze Świętym Oficjum. Jemu zatem przedstawiano – z odpowiednimi wyjątkami – sprawy dotyczące wyboru i awansu biskupów z całego świata, z wyjątkiem terytoriów zależnych odpowiednio od Kongregacji Rozkrzewiania Wiary oraz Kongregacji Nadzwyczajnych Spraw Kościoła.

Różne i bardziej znaczące innowacje w dawnej Kongregacji Świętej Inkwizycji Rzymskiej i Powszechnej zostały wprowadzone wraz z pierwszą całkowitą reformą Kurii Rzymskiej w XX wieku. Reforma ta wynikała prawie wyłącznie z osobistej inicjatywy Piusa X, przechodząc przez przegląd pięciu różnych projektów – z których jeden został opracowany przez samego papieża – i została przeprowadzona przez niego, na podstawie konstytucji Sapienti consilio z 29 czerwca 1908 r., aby różnym organizmom kurialnym nadać nowoczesny kształt, odpowiadający zmieniającym się potrzebom czasów.

Jeśli chodzi o kompetencje Kongregacji, wszystkie sprawy związane z przestrzeganiem przykazań kościelnych zostały odebrane Świętemu Oficjum i przekazane Kongregacji Soboru (dzisiejsza Kongregacja ds. Duchowieństwa), przyjmując akcent, jaki sam Pius X nałożył w swoim osobistym projekcie reformy. To, co dotyczyło wyboru biskupów, zostało przekazane Kongregacji Konsystorialnej (obecna Kongregacja ds. Biskupów), natomiast dyspensy od ślubów zakonnych były zarezerwowane dla nowej Kongregacji ds. Zakonników (dzisiejsza Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego). Zamiast tego materia dotycząca odpustów została przypisana Kongregacji Świętego Oficjum.

Po reformie Piusa X odnowiona Kongregacja Świętego Oficjum została utrzymana na pierwszym miejscu wśród rzymskich kongregacji, a następnie otrzymała tytuł „Najwyższej”, wynikający również z faktu, że przewodniczył jej sam papież. Pod jej sferę jurysdykcyjną podpadały przede wszystkim obrona doktryny wiary i obyczajów, postępowanie przeciwko herezjom i wszelkim innym przestępstwom, które prowadziły do podejrzenia o herezję (odprawianie mszy i słuchanie spowiedzi przez tych, którzy jeszcze nie otrzymali święceń kapłańskich, namawianie do grzechu ad turpia przez spowiedników, wróżbiarstwo, czary, klątwy itd.), stosowanie przywileju Pawłowego i udzielanie dyspensy od przeszkód związanych z różnicą religii oraz rytu, a także wszystkie sprawy dotyczące odpustów.

W odniesieniu do szczególnych kompetencji Świętego Oficjum podjął działania również Benedykt XV, który zarządzając przez Motuproprio Alloquentes z dnia 25 marca 1917 r. zniesienie dawnej Kongregacji Indeksu jako organu autonomicznego, nakazał również jej ponowne włączenie do Świętego Oficjum, co było zresztą już pierwotnie przewidziane w reformie dokonanej przez Piusa X i co było konieczne dla zaradzenia konfliktom kompetencyjnym między obydwoma dykasteriami. Przy pomocy tego samego dokumentu, aby zmniejszyć obciążenie Świętego Oficjum, Benedykt XV odebrał mu jednak całą materię dotyczącą korzystania z odpustów oraz ich udzielania, aby przekazać ją w całości Penitencjarii Apostolskiej, z wyjątkiem badania doktrynalnego nowych modlitw i nabożeństw.

Również po reorganizacji przeprowadzonej przez Piusa X prefektura Świętego Oficjum pozostała zarezerwowana dla papieża, którego względne działania kierownicze były zwykle wykonywane przez kardynała sekretarza. Było to stanowisko zajmowane przez długi czas przez dziekana kardynałów będących członkami tej dykasterii, zwanych w każdym razie inkwizytorami generalnymi – po raz ostatni w dekrecie z 2 sierpnia 1929 r. Personel Kongregacji Świętego Oficjum składał się z pewnej liczby współpracowników. Pierwsi dwaj, zwani wyższymi, to asesor i komisarz. Asesor, należący do duchowieństwa diecezjalnego, pomagał kardynałowi sekretarzowi w załatwianiu zwykłych spraw i nadzorował dyscyplinę ogólną. Komisarz, zakonnik dominikański, miał za zadanie zatroszczyć się o postępowanie wyjaśniające w sprawach karnych, które miały być rozpatrywane przez samą Kongregację w funkcji trybunału, w asyście „pierwszego towarzysza” i „drugiego towarzysza”, także dominikanów. Wszyscy trzej należeli do dominikańskiej prowincji Lombardii na mocy przywileju nadanego jej przez Piusa V, który jako zakonnik był komisarzem w latach 1551–1556, będąc członkiem tej prowincji. Przez dziesięciolecie działalności (1908–1917) za trzeciego wyższego pracownika Kongregacji uważano również „substytuta” kierującego specjalną sekcją odpustów.

Grupę pracowników niższego rzędu tworzyli: dwóch adwokatów, jeden zwany „fiscale” (do 1920 r., a następnie określany jako „promotor sprawiedliwości”), oraz drugi, „dei rei”, którym powierzano odpowiednio procedowanie oskarżenia oraz obronę z urzędu wobec oskarżonych, którzy nie mogli albo nie chcieli wyznaczyć własnego obrońcy; następnie „sommista”, który przygotowywał odpowiednie dokumenty procesowe; notariusz z kilkoma zastępcami, zajmujący się sporządzaniem dokumentów procesowych oraz archiwista do sortowania i opieki nad dokumentacją.

W skład Kongregacji wchodzili także liczni konsultorzy, wybrani spośród duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego, teologów i prawników, wśród których według starodawnego prawa znajdowali się mistrz generalny dominikanów, Magister sacri palatii i teolog należący do zakonu franciszkanów konwentualnych, jako „konsultorzy Świętego Oficjum z urzędu”. Oprócz nich Kongregacji przydzielono różnych „kwalifikatorów”, stanowiących szczególną kategorię doradców, odrębną od konsultorów, wybranych spośród najbardziej znanych i wybitnych teologów i kanonistów zamieszkałych w Rzymie. Byli oni wzywani do wyrażania i przedstawiania na piśmie swojej opinii, która miała zostać przedstawiona konsultorom, co do stopnia błędu w danej książce lub doktrynie przedkładanych do osądu Kongregacji. Regulacja przyjęta w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r., dotycząca zreorganizowanej Kongregacji Świętego Oficjum i wynikająca z reformy Piusa X, została zatwierdzona, wraz z modyfikacjami dokonanymi przez Benedykta XV, w kanonie 247 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r.

KONGREGACJA NAUKI WIARY

Zmienione współczesne uwarunkowania kulturowe, społeczne i polityczne skłoniły Ojców Soboru Watykańskiego II do poparcia także możliwości modernizacji dykasterii Kurii Rzymskiej, podkreślonej w szczególności w dekrecie Christus Dominus z 28 października 1965 r., w którym wezwano do nowej ogólnej reformy całego aparatu kurialnego. Ponadto reforma Kurii była jedną z pierwszych rezolucji Pawła VI, którą on sam ogłosił na początku pontyfikatu w słynnym przemówieniu skierowanym do członków Kurii z 21 września 1963 r., w którym powiedział między innymi: „Minęło wiele lat; czcigodny wiek tej regulacji sam w sobie wyjaśnia pogorszenie jej stanu, a także rozbieżność organów i praktyk w odniesieniu do potrzeb i zastosowań nowych czasów, przy jednoczesnym odczuwaniu potrzeby upraszczania i decentralizacji oraz rozszerzania i kwalifikacji ze względu na nowe funkcje.” Podczas gdy specjalna komisja kardynałów pracowała nad tym projektem, Paweł VI uprzedził go, reformując najbardziej prestiżową i dyskutowaną dykasterię Kurii Rzymskiej, mianowicie Najwyższą Świętą Kongregację Świętego Oficjum, przy pomocy Motuproprio Integrae servandae, wydanego 7 grudnia 1965 r. w przeddzień zamknięcia Soboru i zawartego tutaj w załączniku.

Uznanie prawa do obrony, gwarantowanego wszystkim „oskarżonym” autorom, jest jedną z najważniejszych innowacji wprowadzonych przez Motuproprio Integrae servandae. W ten sposób dokument ostatecznie wyeliminował jedną z głównych form krytyki skierowanych pod adresem Świętego Oficjum, dotyczącą właśnie niemożności obrony, w jakiej znajdował się każdy autor dzieł badanych w tej Dykasterii, zwłaszcza w kontekście ewentualnego wciągnięcia na indeks ksiąg zakazanych, który należało teraz uznać już za zniesiony, ponieważ nie był on więcej wspomniany w Motuproprio Pawła VI.

Jednak po tym, jak kilku biskupów zapytało o jego stan, kardynał Alfredo Ottaviani, pro-prefekt Kongregacji Nauki Wiary, w specjalnej Notifikacji z 14 czerwca 1966 r. wydał nowe przepisy dotyczące ochrony wiary i moralności w publikacjach prasowych. W tym oświadczeniu stwierdzono, że chociaż indeks nie ma już wartości prawnej prawa kościelnego z towarzyszącymi mu sankcjami, jego wartość moralna pozostaje w każdym razie w pełnej mocy, w tym sensie, że przypomina każdemu chrześcijańskiemu sumieniu o obowiązku powstrzymania się na podstawie już samego prawa naturalnego od czytania książek szkodliwych dla wiary i moralności. Dlatego też sama Kongregacja miała umieścić je w specjalnym biuletynie – zatytułowanym Nuntius, który ukazał się na początku 1967 r., a następnie nie był już publikowany – aby pomóc kapłanom i wiernym w ich ocenie i ewentualnym unikaniu. Następnie dekretem z 15 listopada 1966 r. Kongregacja Nauki Wiary sprecyzowała również, że ​​kanony 1399 (lista ksiąg zakazanych) i 2318 (ekskomunika dla autorów, wydawców, czytelników i posiadaczy określonych kategorii książek) Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r. są uznane za zniesione.

Jeśli już w 1908 r. pierwotna nazwa „Święta Inkwizycja Rzymska i Powszechna” została zarzucona jako nazbyt związana z pamięcią o dawnych, przesadnych i źle odbieranych rygorach, to nowa nazwa: „Święta Kongregacja Nauki Wiary” – przyjęta w 1965 r. i bardziej odpowiadająca jej aktualnym funkcjom – zastąpiła również denominację „Święta Kongregacja Świętego Oficjum”, która zawsze charakteryzowała tę dykasterię w ciągu czterech wieków jej istnienia. Jednocześnie zniesiono również tytuł „Najwyższej”, który miał oznaczać jej zwierzchnictwo, w ostatnim czasie jedynie honorowe, nad wszystkimi innymi organami kurialnymi.

Wraz ze zmianą nazwy funkcje Dykasterii również uległy głębokiej przemianie, mając na celu raczej krzewienie i ochronę wiary niż ściganie herezji i zwalczanie przestępstw przeciwko wierze. Spod jej jurysdykcji usunięto wówczas ustępstwa dotyczące dyspens od przeszkód związanych z różnicą religii i odmiennością rytów. Dalszych modyfikacji dokonano także w składzie samej Dykasterii, z której personelu zniknąła funkcja komisarza i jego dwóch towarzyszy. Wraz z nimi zniesiono również całą kategorię kwalifikatorów.

Przepisy usankcjonowane przez Motuproprio z 1965 r. zostały w całości włączone do ogólnej reformy Kurii Rzymskiej dokonanej przez Pawła VI konstytucją Regimini Ecclesiae universae z 15 sierpnia 1967 r. Dodano pewne innowacje wprowadzone w międzyczasie. Istotna była decyzja dotycząca prefektury Dykasterii – nie zarezerwowanej już dla papieża, ale przyznanej, z wszystkimi przyrodzonymi uprawnieniami, jak w każdej innej rzymskiej kongregacji, kardynałowi – i umieszczenie na jej szczycie niektórych biskupów diecezjalnych jako pełnoprawnych członków, zgodnie z Motuproprio Pro comperto sane z 6 sierpnia 1967 r. Głównym zadaniem Kongregacji Nauki Wiary jest nadal krzewienie i ochrona doktryny dotyczącej wiary i moralności w całym świecie katolickim.

DYKASTERIA WEDŁUG KONSTYTUCJI APOSTOLSKIEJ PASTOR BONUS

Ten kierunek został potwierdzony przez Konstytucję Pastor bonus z 28 czerwca 1988 r., w której z kolei Jan Paweł II zreorganizował Kurię, dodając także zadanie popierania „podejmowania studium, ażeby wzrastał intelekt wiary” oraz żeby dążyć do tego, by „mogła być dawana odpowiedź w świetle wiary na nowe problemy powstające w związku z rozwojem wiedzy i postępu ludzkiego” (artykuł 49). Kongregacja Nauki Wiary nie ma już wyłącznie zadania obrony wiary, ponieważ towarzyszy temu także i przede wszystkim misja krzewienia doktryny. Dykasteria wspiera biskupów, czy to pojedynczych, czy zgromadzonych na zebraniach, w wykonywaniu zadania, przez które stają się oni autentycznymi nauczycieli i głosicielami wiary. Są oni zobowiązani do bycia jej czujnymi strażnikami i gorliwymi promotorami (artykuł 50).

Aby móc odpowiednio prowadzić działania na rzecz wiary i moralności, Kongregacja Nauki Wiary realizuje swój mandat, troszcząc się o to, by wiara i moralność nie doznały uszczerbku przez błędy rozpowszechniane w jakikolwiek sposób. Z tego powodu musi przede wszystkim wymagać, aby książki i inne pisma dotyczące wiary i moralności były poddawane wcześniejszemu badaniu przez właściwą władzę kościelną. Musi następnie przeanalizować publikacje i opinie, które wydają się sprzeczne z prawdziwą wiarą lub niebezpieczne, a jeśli okaże się, że są one sprzeczne z nauką Kościoła – umożliwiając jednak ich autorom pełne wyjaśnienie swoich myśli – w odpowiednim czasie je potępia, po powiadomieniu odpowiedniego ordynariusza diecezjalnego, jak również podejmując odpowiednie środki, gdy to będzie pożyteczne. Wreszcie Kongregacja musi zabiegać o to, by nie brakło właściwej obrony przeciw niebezpiecznym błędom i doktrynom, rozpowszechnianym ewentualnie wśród ludu chrześcijańskiego (artykuł 51).

Zgodnie z artykułem 52 Kongregacja Nauki Wiary ma szczególne kompetencje do osądzania „przestępstw przeciwko wierze i poważniejszych przestępstw popełnionych przeciwko moralności, jak i w sprawowaniu sakramentów, które zostały jej powierzone, a także wyjaśnia zaciągnięcie sankcji kanonicznych lub przystępuje do ich nałożenia, zgodnie z prawem powszechnym bądź też własnym”.

Jako kompetentna w zakresie privilegium fidei, zgodnie z konstytucją Pastor bonus (artykuł 53), Kongregacja jest również zaangażowana w badanie przyczyn rozwiązania małżeństwa między stroną ochrzczoną i nieochrzczoną lub między dwiema stronami nieochrzczonymi, gdy nie można stosować przywileju Pawłowego (privilegium paulinum).

Aby zagwarantować jednolitość kierownictwa doktrynalnego w życiu Kościoła, Konstytucja Pastor bonus stanowi (artykuł 54), że inne dykasterie Kurii Rzymskiej muszą przedłożyć osądowi Kongregacji wszystkie dokumenty mające zostać przez nie opublikowane, w tym co dotyczy doktryny wiary i moralności. Ta funkcja kontrolna jest ponadto przywoływana i wyraźnie potwierdzana w innych przypadkach w konstytucji: w artykule 73, który stanowi, że Kongregacja Spraw Kanonizacyjnych powinna zwrócić się o wydanie opinii do Kongregacji Nauki Wiary w odniesieniu do wyjątkowości nauczania danego świętego, któremu zamierza się nadać tytuł Doktora Kościoła; w artykule 94, w którym zobowiązuje się Kongregację ds. Duchowieństwa (a od 2013 r., na mocy Motuproprio Benedykta XVI Fides per doctrinam także Papieską Radę ds. Nowej Ewangelizacji) prosić o zgodę Kongregacji Nauki Wiary na publikację katechizmów oraz innych pisma dotyczących nauczania katechetycznego; w artykule 137, gdzie ustalono, że Papieska Rada ds. Popierania Jedności Chrześcijan powinna działać w ścisłej współpracy z Kongregacją Nauki Wiary, zwłaszcza jeśli chodzi o wydawanie dokumentów lub oświadczeń publicznych, jako że całość spraw, którymi zajmuje się rada często z samej swej natury dotyka spraw wiary; w artykule 161, który stanowi, że Papieska Rada ds. Dialogu Międzyreligijnego ma obowiązek postępować w porozumieniu z Kongregacją Nauki Wiary, gdy wymaga tego omawiana sprawa.

W następstwie zmian wprowadzonych w 1965 r. i potwierdzonych w późniejszych aktach prawnych, dzisiejsza Kongregacja Nauki Wiary utraciła wszelką jurysdykcję w zakresie dyscypliny małżeństw mieszanych i spraw pokrewnych, które podlegają obecnie kompetencji ordynariuszy miejscowych, zgodnie z kan. 1124–1129 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., z wyjątkiem spraw dotyczących rozwiązania małżeństwa in favorem fidei; podobnie do jej kompetencji nie należy już post eucharystyczny celebransów.

W wykonywaniu swoich funkcji instytucjonalnych Kongregacja Nauki Wiary, bez ograniczeń terrytorialnych i bez względu na osoby, z wyjątkiem kardynałów, oprócz zwykłej władzy administracyjnej i prawa łaski, pełni również władzę ściśle sądowniczą, ponieważ funkcjonuje zarówno jako forum łaski, jak i jako trybunał we właściwym znaczeniu, osądzając przestępstwa herezji, schizmy, apostazji oraz najcięższe przestępstwa (delicta graviora) przeciwko moralności i przy sprawowaniu sakramentów.

PERSONEL, SEKCJE, PROCEDURY

Aż do wielkiej reformy Kurii Rzymskiej dokonanej przez papieża Sykstusa, dawnej Kongregacji Świętego Oficjum przewodniczył kardynał z tytułem przełożonego, a następnie również prefekt, ale biorąc pod uwagę bardzo delikatny charakter spraw, którymi zajmowała się ta ważna dykasteria, Sykstus V zechciał w 1588 r. zarezerwować jej prefekturę dla papieża. Papieże utrzymali zatem tę funkcję przez prawie cztery wieki, będąc jednak reprezentowanymi we właściwym kierowaniu dykasterią przez kardynała sekretarza, która to nazwa pozostała aż do momentu, gdy Paweł VI zdecydował o jej zmianie na „pro-prefekt”. L'Osservatore Romano z dnia 9 lutego 1966 r. w oficjalnej rubryce Nasze informacje opublikowało faktycznie następującą wiadomość: „Z nakazu Jego Świątobliwości Najdostojniejszym Kardynałom kierującym Świętymi Kongregacjami: Doktryny Wiary, Konsystorialnej, dla Kościoła Wschodniego, których prefektem jest sama Jego Świątobliwość, od teraz nadaje się tytuł pro-prefekta, a asesorom i spełniającym funkcję substytuta odpowiednio, tytuł sekretarza i podsekretarza”. Nazwę zmieniono ponownie 1 marca 1968 r., wraz z wejściem w życie Konstytucji Regimini Ecclesiae universae (nr 42), na ostateczną „prefekt”, wspólną dla wszystkich kardynałów kierujących poszczególnymi kongregacjami.  W ten sposób Kongregacja Nauki Wiary jest obecnie częścią zwykłą Kurii Rzymskiej, utraciwszy również miano „święta”, podobnie zresztą jak wszystkie inne kongregacje po opublikowaniu w 1988 r. Konstytucji Pastor bonus Jana Pawła II.

Poza kardynałem prefektem, który dziś faktycznie zarządza Kongregacją, kieruje nią i reprezentuje, Dykasteria składa się z grupy kardynałów i biskupów diecezjalnych, sekretarza, podsekretarza, promotora sprawiedliwości i odpowiedniej liczby współpracowników różnych stopni (kierownicy sekcji, referenci, asystenci sekretariatu, asystenci techniczni i biurowi), rozdzielonych na różne sekcje komponujące Dykasterię, zgodnie z ich kompetencjami. Z Kongregacją współpracują także różni konsultorzy, nominowani przez papieża i wybrani spośród osobistości z całego świata ze względu na doktrynę, roztropność i specjalizację. Jeśli wymaga tego dana kwestia, można do nich dołączyć innych ekspertów, którzy w razie potrzeby mogą być również wezwani do udziału w posiedzeniach rady konsultorów. Sekretarz – nazywany do początku 1966 r. „asesorem” – jest najbliższym współpracownikiem prefekta, który pomaga w ogólnym zarządzaniu Dykasterią, przygotowuje sprawy, które należy przedstawić na sesjach zwyczajnych i plenarnych, wyznacza konsultorów do studiowania najważniejszych i najbardziej delikatnych zagadnień oraz przewodniczy ich posiedzeniom, rozdziela pracę między różnych pracowników i nadzoruje ich działania, korzystając w spełnianiu tych funkcji z pomocy podsekretarza (funkcja ustanowiona podczas ostatniej reorganizacji), przez którego może być zastępowany w przypadku nieobecności lub zaistniałej przeszkody.

Promotor sprawiedliwości – do 1920 r. zwany advocatus fiscalis, którego obecność wskazuje na fakt, że Kongregacja ma również charakter trybunału – jest odpowiedzialny za postępowanie sądowe w sprawach przestępstw przeciwko wierze i poważniejszych przestępstw popełnionych zarówno przeciwko moralności, jak i podczas sprawowania sakramentów. Czuwa on nad prawidłowym stosowaniem prawa powszechnego i własnego Kongregacji przy odbywaniu procesów i stosowaniu kar. Do niego zatem należy inicjowanie i prowadzenie rozpraw, dbałość o protokoły przesłuchań oskarżonych i świadków, opracowywanie odpowiedzi na argumenty obrońców, proponowanie kar, które mają być nałożone, wstępne rozpatrywanie możliwych odwołań i skarg oraz zdawanie o nich relacji w odpowiedniej instancji.

Sekcja doktrynalna zajmuje się sprawami związanymi z krzewieniem i ochroną doktryny wiary i moralności, przygotowując w tym celu dokumenty promujące doktrynę i wyjaśniające w sprawach stanowisk odbiegających od nauczania Magisterium, a także badając pisma i opinie, które wydają się sprzeczne z prawdziwą wiarą i niebezpieczne. Dba również z doktrynalnego punktu widzenia o sprawdzian dokumentów przekazanych przez inne dykasterie. Ponadto rozpatruje, zawsze z doktrynalnego punktu widzenia, wnioski o nihil obstat w przypadku różnych nominacji i wyróżnień.

Sekcja dyscyplinarna zajmuje się przestępstwami popełnionymi przeciwko wierze, a także poważniejszymi przestępstwami przeciwko moralności i przy sprawowaniu sakramentów. Bada także inne problemy związane z dyscypliną wiary, takie jak przypadki pseudomistyki, rzekomych objawień, spirytyzmu, magii i symonii. Zajmuje się przyjmowaniem do kapłaństwa byłych duchownych niekatolickich, dyspensami od nieprawidłowości i przeszkód w przyjmowaniu święceń, należącymi do kompetencji Kongregacji oraz zwolnieniami od ekskomuniki zarezerwowanych dla Stolicy Apostolskiej, z poszanowaniem kompetencji Penitencjarii Apostolskiej. Rozpatruje wnioski o nihil obstat przy różnych nominacjach i wyróżnieniach z dyscyplinarnego punktu widzenia.

Sekcja ds. małżeństwa bada sprawy związane z privilegium fidei. Zajmuje się przyczynami rozwiązania małżeństwa in favorem fidei oraz w związku z tym wątpliwościami dotyczącymi ważności chrztu oraz, w porozumieniu z sekcją doktrynalną, innymi aspektami węzła małżeńskiego.

Biorąc pod uwagę naturę omawianych kwestii i spraw, które mają być rozpatrzone, Kongregacja zwykle proceduje je według ich wagi i pilności, odpowiednio na kongresach, zgromadzeniach konsultorów, posiedzeniach zwyczajnych i plenarnych.

W posiedzeniach kongresu uczestniczą prefekt, sekretarz, podsekretarz, promotor sprawiedliwości w sprawach należących do jego kompetencji oraz odpowiedni kierownik sekcji i pracownicy prowadzący rozpatrywane sprawy, a także inny pracownik, który spisuje decyzje. Kongres obraduje nad przyznawaniem zezwoleń, dyspens, uniewinnień, decyduje o sprawach prezentowanych przez różne sekcje, stosuje procedurę badania pism, zgodnie ze normą Agendi ratio, wyznacza ekspertów do ewentualnych komisji studyjnych oraz tego, który ma pełnić funkcję rzecznika autora, ustala kwestie, które mają być przedłożone zgromadzeniu konsultorów, posiedzeniu zwyczajnemu lub ewentualnym komisjom specjalnym, proponuje na posiedzeniu zwyczajnym zwołanie sympozjów lub konferencji naukowych popularyzujących studia mające na celu pogłębienie rozumienia wiary.

Zgromadzenie konsultorów zwołuje sekretarz Dykasterii, który mu też przewodniczy. Biorą w nim udział konsultorzy przypisani do Kongregacji lub niektórzy z nich, a także podsekretarz, promotor sprawiedliwości w sprawach należących do jego kompetencji oraz pracownik odpowiedzialny za sporządzenie protokołu. Do członków zgromadzenia należy wspólne zbadanie przedłożonych zagadnień – przy użyciu koniecznej dokumentacji i sprawozdania urzędowego – oraz wyrażenie opinii z uzasadnieniem na piśmie. Zgromadzenie może być ogólne lub zastrzeżone, przy poszanowaniu w każdym wypadku interdyscyplinarności zwołanych konsultorów i różnorodności szkół teologicznych; dokooptowane mogą być także inne osoby ze szczególnym doświadczeniem, bez prawa głosu. Gdy szczególny charakter przedmiotu wymaga specjalnych studiów, Kongregacja może poprosić o poufną opinię szczególnie doświadczonych osób, które zwykle przekazują swoje stanowisko na piśmie, przy czym istnieje również możliwość powołania specjalnej komisji studyjnej złożonej z ekspertów wyznaczonych przez kongres.

Posiedzenie zwyczajne odbywa się zwykle w środę (feria quarta) z udziałem co najmniej pięciu członków zamieszkałych w Rzymie, ewentualnie innych członków oraz sekretarza z prawem głosu, a także, bez prawa głosu, podsekretarza, który sporządza protokół i promotora sprawiedliwości w sprawach należących do jego kompetencji. Na posiedzeniu zwyczajnym rozpatruje się nowe doktryny i opinie, niezależnie od tego, jak są one rozpowszechnione, których rozpowszechnianie może spowodować zagrożenie dla wiary i moralności. Dla niego są też zarezerwowane wszystkie sprawy lub kwestie, które ze względu na godność osób lub wagę procedowanej materii, wymagają szczególnej tajemnicy lub bardzo specjalnej konsultacji.

Na posiedzeniu zwyczajnym decyduje się również o kwestiach lub wątpliwościach zgłoszonych przez kongres, a także o możliwości ewentualnego ponownego rozpatrzenia danej sprawy przez inne osoby, promuje się studia mające na celu pogłębienie zrozumienia wiary, proponuje Papieżowi skorzystanie z prawa łaski, orzeka się na mocy prawa i merytorycznie w kwestiach dotyczących privilegium fidei i graviora delicta.

Posiedzenie plenarne zwoływane jest zwykle co dwa lata w celu omówienia najważniejszych spraw Kongregacji oraz innych spraw szczegółowych, według opinii kardynała prefekta. Biorą w nim udział wszyscy członkowie (kardynałowie i biskupi) oraz sekretarz Dykasterii, a także, bez prawa głosu, podsekretarz i promotor sprawiedliwości, w sprawach należących do jego kompetencji.

Większość spraw, którymi zajmuje się Kongregacja Nauki Wiary, podlega, ze względu na ich szczególnie delikatny charakter, sekretowi papieskiemu. Ustanowiony na miejscu dawnego sekretu Świętego Oficjum, sekret papieski jest formą tajemnicy, potwierdzonej przysięgą, która jest niezbędna do ochrony głównych spraw i decyzji dotyczących życia Kościoła, a także do ochrony osób, które są zobowiązane do jej przestrzegania. Sekret ten, określony uprzednio Instrukcją Sekretariatu Stanu z dnia 24 czerwca 1968 r. został ponownie uregulowany przez dalszą odnośną Instrukcję tegoż Sekretariatu Stanu i zatwierdzony przez Pawła VI ex audientia w dniu 4 lutego 1974 r. Jego zawinione naruszenie ściąga sankcje przewidziane w Regulaminie Generalnym Kurii Rzymskiej (artykuły 36, § 2; 76, § 1, nr 3).

Decyzje Kongregacji Nauki Wiary mogą być, w zależności od poruszanego tematu, doktrynalne lub dyscyplinarne, a ponieważ mają dużą rangę, w niektórych przypadkach muszą być zatwierdzone przez papieża. Dokumenty doktrynalne, zawsze zatwierdzane przez Ojca Świętego, uczestniczą zatem w zwyczajnym nauczaniu Papieża. Dokumenty opublikowane po Soborze Watykańskim II, które dają miarodajne odpowiedzi na nowe pytania m. in. z zakresu chrystologii, eklezjologii, antropologii, teologii wyzwolenia, powołania teologa, nauki o sakramentach i o moralności, zebrano w tomie Documenta inde a Concilio Vaticano secundo expleto edita (1966–2005), Città del Vaticano, Libreria Editrice Vaticana 2005, przetłumaczonym na różne języki. Dokumenty te znajdują się na watykańskiej stronie internetowej Kongregacji (http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith). Adres internetowy jest następujący: www.doctrinafidei.va.

BADANIE DOKTRYN

Procedura powszechnie stosowana przy badaniu doktrynalnym książek, innych pism rozpowszechnianych w prasie oraz przemówień dotyczących spraw wiary, ustanowiona już w odpowiednim rozporządzeniu z 1971 r., jest przedmiotem Agendi ratio in doctrinarum examine opublikowanego 29 czerwca 1997 r., według którego analizowane są poszczególne teksty przedłożone Kongregacji Nauki Wiary. Badanie to może odbyć się, w zależności od przypadku, w trybie zwyczajnym lub pilnym.

Tryb zwyczajny jest stosowany, gdy pismo – po wstępnym przestudiowaniu urzędowym, przeprowadzonym na podstawie oryginalnego i autentycznego tekstu przez kongres Dykasterii, przy współpracy konsultorów i ekspertów – wydaje się zawierać poważne błędy doktrynalne, których identyfikacja wymaga starannego rozróżnienia, a jego negatywny wpływ na wiernych nie wydaje się przybierać szczególnie pilnego charakteru.

Faza wewnętrzna, polegająca na dochodzeniu wstępnym, przeprowadzonym w siedzibie Kongregacji, rozpoczyna się od powołania dwóch lub więcej biegłych, których zadaniem jest zbadanie pism, wyrażenie opinii w sprawie i ocena, czy tekst „jest zgodny z doktryną Kościoła” (artykuł 9). Jednocześnie powoływany jest również rzecznik autora, który ma szczególne zadanie ukazania w duchu prawdy pozytywnych aspektów doktryny i osiągnięć autora, współpracy w ustaleniu właściwej interpretacji jego myśli w ogólnym kontekście teologicznym i wyrażenia oceny wpływu omawianych opinii (artykuł 10). Następnie ma miejsce dyskusja na zgromadzeniu konsultorów, w której oprócz konsultorów, rzecznika autora oraz ordynariusza samego autora (którego nie można zastąpić), mogą wziąć udział również eksperci, którzy przygotowali opinie, aby sformułować ogólną ocenę badanych pism. Na koniec tylko do konsultorów należy ogólne głosowanie nad wynikiem badania. Posiedzenie zwyczajne Kongregacji decyduje ostatecznie, „czy należy przeciwstawić się autorowi, a jeśli tak, to w jakich punktach” (artykuł 14), a ta decyzja zostanie przedłożona do ostatecznego zatwierdzenia papieżowi.

Jeżeli w fazie wewnętrznej postanowiono zakwestionować błędy autora pism, wówczas rozpoczyna się faza zewnętrzna, rozpoczynająca się od poinformowania ordynariusza lub zainteresowanych ordynariuszy, a także właściwe dykasterie Kurii Rzymskiej. W międzyczasie lista błędnych i szkodliwych twierdzeń jest wysyłana do autora, któremu przysługuje również prawo do skorzystania z pomocy zaufanego doradcy (artykuł 17), z możliwością osobistego spotkania z nimi obydwoma. Autor ma trzy miesiące na udzielenie pisemnej odpowiedzi, która zostanie przeanalizowana przez kongres w celu oceny przedstawionych argumentów. W przypadku pojawienia się nowych elementów doktrynalnych można ponownie przedstawić sprawę zgromadzeniu konsultorów i posiedzeniu zwyczajnemu. Ostateczna decyzja w tej sprawie musi uzyskać zgodę papieża, zanim zostanie przekazana ordynariuszowi danego autora, właściwej konferencji episkopatu i odpowiednim dykasteriom. W przypadku braku pisemnej odpowiedzi autora, podjęcie odpowiednich decyzji należy do posiedzenia zwyczajnego Kongregacji (artykuł 19).

Zgodnie z artykułem 23 Agendi ratio, tryb pilny przyjmuje się z kolei, „gdy pismo jest wyraźnie i z pewnością błędne, a jednocześnie gdy jego rozpowszechnienie mogłoby spowodować lub już powoduje poważne szkody dla wiernych”. Szybkość przeprowadzania tej procedury zależy od wagi rozpatrywanej sprawy, która już teraz stanowi zagrożenie dla wiernych. Przy zagwarantowaniu obrony autora, którego ordynariusz i zainteresowane dykasterie zostaną niezwłocznie poinformowani o wszczęciu tej procedury, Kongregacja powołuje specjalną komisję, której zadaniem jest staranne i „jak najszybsze ustalenie błędnych i niebezpiecznych twierdzeń” (artykuł 24), które muszą być następnie rozpatrzone na posiedzeniu zwyczajnym Kongregacji, a jeśli zostaną uznane za rzeczywiście błędne i niebezpieczne, po zatwierdzeniu przez papieża, „są wysyłane do autora za pośrednictwem ordynariusza z wezwaniem do ich poprawienia w ciągu dwóch miesięcy”. W porównaniu z poprzednimi przepisami obecne mają tę zaletę, że oferują szereg gwarancji – obecność rzecznika autora, ewentualna pomoc zaufanego doradcy autora, możliwość osobistego spotkania autora z niektórymi delegatami Kongregacji – i angażują w ten proces ordynariusza autora, ułatwiając rozwiązanie sprawy.

NORMY DLA PRZESTĘPSTW ZASTRZEŻONYCH

W sprawach dotyczących przestępstw zastrzeżonych Kongregacja postępuje zgodnie z tym, co zostało ustanowione w Motuproprio Jana Pawła II Sacramentorum sanctitatis tutela z 30 kwietnia 2001. Przepisy te zawierają precyzyjne zasady zarówno w aspekcie merytorycznym, jak i proceduralnym. W 2010 r. Benedykt XVI zrewidował wspomniane Motuproprio, aby poprawić jego praktyczną skuteczność i nadać większy wpływ działaniom Kościoła. Aby zapewnić szybsze rozpatrywanie odwołań dotyczących przestępstw zastrzeżonych dla kompetencji Kongregacji Nauki Wiary, na mocy reskryptu papieża Franciszka z 3 listopada 2014 r. utworzono specjalne kolegium, które przypisane jest posiedzeniu zwyczajnemu Kongregacji celem zwiększenia jej skuteczności.

PAPIESKA KOMISJA BIBLIJNA

Papieska Komisja Biblijna została powołana przez Leona XIII na mocy Brewe Vigiliantiae studiique memores z 30 października 1902 r., a jej zadaniem było rozstrzyganie wszelkich zgłoszonych wątpliwości co do dokładnej interpretacji Pisma Świętego, a także wspieranie rozwoju badań biblijnych. Wkrótce potem Pius X rozszerzył jej uprawnienia, aby umożliwić jej nadawanie stopni akademickich (licencjat i magisterium) w materii biblijnej, jednocześnie ustanawiając odpowiednie zasady ku temu w Liście apostolskim Scripturae sanctae z 23 lutego 1904 r. Pius XI, na podstawie Motuproprio Bibliorum scientia z 27 kwietnia 1924 r. i późniejszej Konstytucji Deus scientiarum Dominus z 24 maja 1931 r., zrównał tytuły nadawane przez Komisję z tymi nadawanymi przez papieskie uniwersytety.

Całkowicie zreformowana przez Pawła VI przy pomocy Motuproprio Sedula cura z 27 czerwca 1971 r., Papieska Komisja Biblijna jest teraz koordynowana przez Kongregację Nauki Wiary i z nią połączona, zachowując jednak niezmienioną strukturę własną. Jej przewodniczącym jest prefekt Kongregacji. W jej skład wchodzą sekretarz (który jest również konsultorem Kongregacji), sekretarz techniczny i dwudziestu członków wybranych spośród najwybitniejszych uczonych biblijnych. Do współpracy u podkomisjami studyjnymi mogą zostać powołani również bibliści niekatoliccy, którzy jednakże nie uzyskują w ten sposób funkcji członków Komisji. Odpowiedzi udzielone przez Komisję mają ogromne znaczenie dla studiów biblijnych i są do dyspozycji na stronie internetowej Watykanu (http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/pcb_index_it.htm). Najnowsze opublikowane dokumenty dotyczą następujących tematów: Interpretacja Pisma Świętego w Kościele katolickim (1993); Naród żydowski i jego święte Pisma w Biblii chrześcijańskiej (2001); Biblia i moralność. Biblijne korzenie postępowania chrześcijańskiego (2008); Natchnienie i prawda Pisma Świętego. Słowo, które od Boga pochodzi i mówi o Bogu, aby zbawić świat (2014).

MIĘDZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA

Międzynarodowa Komisja Teologiczna została powołana przez Pawła VI 11 kwietnia 1969 r., zgodnie z propozycją Synodu Biskupów na jego pierwszym zgromadzeniu w październiku 1967 r. Ma ona za zadanie pomagać Stolicy Apostolskiej i współpracować w szczególny sposób z Kongregacją Nauki Wiary w badaniu kwestii doktrynalnych o większym znaczeniu. Przewodniczy jej prefekt Kongregacji i składa się ona z trzydziestu członków, „wybitnych przedstawicieli badań i nauk teologicznych, wiernych autentycznej doktrynie Kościoła nauczającego”, jak ogłosił Paweł VI na konsystorzu w dniu 28 kwietnia 1969 r. Wybrani spośród najbardziej doświadczonych teologów wiernych Magisterium Kościoła i należący do rozmaitych szkół teologicznych z różnych narodów, wszyscy członkowie Komisji są mianowani przez papieża na pięć lat (ad quinquennium) na wniosek prefekta Kongregacji, po uprzedniej konsultacji z konferencjami episkopatów.

Komisja ta, której statuty ostateczne zostały ogłoszone przez Jana Pawła II przy pomocy MotuproprioTredecim anni iam z dnia 6 sierpnia 1982 r., ma obowiązek zbierać się na posiedzeniu plenarnym przynajmniej raz w roku, ale może też prowadzić swoją działalność za pośrednictwem podkomisji, zajmujących się studiami nad problemami szczegółowymi, których spotkania są częstsze. Wyniki badań Międzynarodowej Komisji Teologicznej, przedkładane najpierw papieżowi, są następnie przekazywane Kongregacji, aby mogła je wykorzystać w najbardziej odpowiedni sposób. Dokumenty opublikowane przez Komisję zostały zebrane w tomie Commissione Teologica Internazionale. Documenti 1969–2004 (Bologna, Edizioni Studio Domenicano, 2004) i znajdują się na stronie internetowej Watykanu (http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_index_it.htm). Wśród najnowszych znaczących tekstów można wymienić następujące: Interpretacja dogmatów (1989); Aktualne problemy eschatologii (1992); Chrześcijaństwo i religie (1997); Pamięć i pojednanie. Kościół i winy przeszłości (2000); Diakonat: Ewolucja i perspektywy (2002); Komunia i służba: osoba ludzka stworzona na obraz Boga (2004); Nadzieja zbawienia dla dzieci, które umierają bez chrztu (2007); W poszukiwaniu etyki uniwersalnej: nowe spojrzenie na prawo naturalne (2009); Teologia dzisiaj: Perspektywy, zasady i kryteria (2012); Bóg Trójca, jedność ludzi. Chrześcijański monoteizm przeciw przemocy (2014); Sensus fidei w życiu Kościoła (2014).

PAPIESKA KOMISJA ECCLESIA DEI

Papieska Komisja Ecclesia Dei została ustanowiona przez Jana Pawła II na mocy Motuproprio Ecclesia Dei z dnia 2 lipca 1988 r. w celu „ułatwienia pełnej komunii kościelnej kapłanów, seminarzystów, wspólnot lub pojedynczych zakonników i zakonnic do tej pory na różne sposoby związanych z Bractwem założonym przez ks. arcybiskupa Marcela Lefèbvre, którzy chcą pozostać zjednoczeni z Następcą Piotra w Kościele katolickim”. Komisja sprawowała władzę Stolicy Apostolskiej nad instytutami i wspólnotami zakonnymi przez nią erygowanymi, posiadających jako własny ryt liturgiczny nadzwyczajną formę rytu rzymskiego. Komisja śledziła i troszczyła się o duszpasterstwo wiernych związanych z poprzednią łacińską tradycją liturgiczną w różnych częściach świata.

Na mocy Motuproprio Summorum Pontificum z 7 lipca 2007 r. Benedykt XVI rozszerzył uprawnienia Komisji, a przy pomocy Motuproprio Ecclesiae unitatem z 2 lipca 2009 r. zaktualizował jej strukturę, łącząc ją ściśle z Kongregacją Nauki Wiary.

30 kwietnia 2011 r. Komisja Ecclesia Dei opublikowała instrukcję Universae Ecclesiae o zastosowaniu motu proprio Summorum Pontificum.

Komisji przewodniczył prefekt Kongregacji Nauki Wiary i składała się ona z sekretarza oraz kilku współpracowników. Zadaniem Komisji było zajmowanie się głównymi kwestiami dotyczącymi sprawowania Mszy świętej i sakramentów w dawnej formie nadzwyczajnej, a także przyjmowanie niektórych grup związanych z tradycyjną liturgią do pełnej komunii w Kościele. Zagadnienia o charakterze doktrynalnym były poddawane ocenie instancji zwyczajnych Kongregacji Nauki Wiary, a następnie przedkładane do zatwierdzenia papieżowi.

Na mocy Motuproprio Da oltre trent’anni (17 stycznia 2019 r.) Papież Franciszek zlikwidował Papieską Komisję Ecclesia Dei i w pełni powierzył jej zadania Czwartej Sekcji Kongregacji Nauki Wiary.

Następnie na mocy Motuproprio Traditionis custodes (16 lipca 2021 r.) papież Franciszek powierzył Kongregacji Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego kompetencje wspomnianej Sekcji w odniesieniu do Instytutów erygowanych przez Papieską Komisję Ecclesia Dei oraz Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów w zakresie liturgii Vetus Ordo.

DOKUMENTACJA

ZAŁĄCZNIK 1

Lista kardynałów sekretarzy (1602–1966) i prefektów (od 1968)

Camillo Borghese (Paolo V): 1602–16 maja 1605

Pompeo Arrigoni: 1605–4 kwietnia 1616

Giovanni Garzia Millini: 1616–2 października 1629

Antonio Barberini: 1629–1633

Francesco Barberini: 1633–1679

Cesare Facchinetti: 1679–1683

Alderano Cibo: 1683–1700

Galeazzo Marescotti: 1700–1716

Fabrizio Spada: 1716–15 czerwca 1717

Nicolò Acciaioli: 1717–23 lutego 1719

Francesco Giudice: 1719–10 października 1725

Fabrizio Paolucci: 1725–12 czerwca 1726

Pietro Ottoboni: 14 czerwca 1726–28 lutego 1740

Tommaso Ruffo: 29 sierpnia 1740–16 lutego 1753

Neri Maria Corsini: 26 lutego 1753–6 grudnia 1770

Giovanni Francesco Stoppani: 12 grudnia 1770–18 listopada 1774

Luigi Maria Torrigiani: 22 lutego 1775–6 stycznia 1777

Carlo Rezzonico: 17 stycznia 1777–26 stycznia 1799

Leonardo Antonelli: 8 listopada 1800–23 stycznia 1811

Giulio Maria Della Somaglia: 1814–30 marca 1830

Bartolomeo Pacca: 5 kwietnia 1830–19 kwietnia 1844

Vincenzo Macchi: 25 kwietnia 1844–30 września 1860

Costantino Patrizi: 3 października 1860–17 grudnia 1876

Prospero Caterini: 21 grudnia 1876–28 października 1881

Antonio Maria Panebianco: 30 marca 1882–25 stycznia 1883

Luigi Bilio: 25 stycznia 1883–30 stycznia 1884

Raffaele Monaco La Valletta: 15 lutego 1884–14 lipca 1896

Lucido Maria Parocchi: 5 sierpnia 1896–15 stycznia 1903

Serafino Vannutelli: 17 stycznia 1903–31 grudnia 1908

Mariano Rampolla Del Tindaro: 31 grudnia 1908–16 grudnia 1913

Domenico Ferrata: 2 stycznia–10 października 1914

Raffaele Merry Del Val: 14 października 1914–26 lutego 1930

Donato Sbarretti: 4 lipca 1930–1 kwietnia 1939

Francesco Marchetti Selvaggiani: 30 kwietnia 1939–13 stycznia 1951

Giuseppe Pizzardo: 16 lutego 1951–7 listopada 1959

Alfredo Ottaviani: 12 stycznia 1953–7 listopada 1959 (pro–sekretarz); 7 listopada 1959–9 lutego 1966 (sekretarz); 9 lutego 1966–6 stycznia 1968 (pro–prefekt)

Franjo Šeper: 8 stycznia 1968–25 listopada 1981 (prefekt)

Joseph Ratzinger (Benedykt XVI): 25 listopada 1981–2 kwietnia 2005

William Joseph Levada: 13 maja 2005–2 lipca 2012

Gerhard Ludwig Müller: 2 lipca 2012–30 czerwca 2017

Luis Francisco Ladaria Ferrer SJ: od 1 lipca 2017

ZAŁĄCZNIK 2

List apostolski w formie Motuproprio
Integrae servandae papieża Pawła VI
zmieniający nazwę i organizację Kongregacji Świętego Oficjum
 

Biskupi rzymscy i złączone z nimi Kolegium Biskupów w ciągu wieków i zmiennych dziejów ludzkich tak strzegli powierzonego sobie z woli Bożej depozytu całej, mającej być zachowaną religii objawionej, że przechowywali go nienaruszonym aż do naszych czasów, nie bez wyraźnej pomocy niebieskiej, a mianowicie dzięki działającemu za ich pośrednictwem Duchowi Świętemu, który jest jakby duszą mistycznego Ciała Chrystusa.

Kościół bowiem, chociaż przez Boga został ustanowiony i zajmuje się sprawami Bożymi, składa się jednak z ludzi i działa wśród ludzi: stąd też dla wypełnienia swoich zadań, stosownie do okoliczności czasów i kultury ludzkiej, posługiwał się różnymi pomocami, mianowicie wtedy, gdy podejmował się rozwiązania licznych i poważnych spraw, którym by nie mogli zaradzić osobiście papieże i biskupi z powodu różnorodnych zajęć i trosk. I tak w naturalny sposób powstały różnorodne instytucje administracyjne, czyli kurialne. Miały one za zadanie: usprawnić administrację Kościoła, czuwać nad zachowaniem wydanych praw, popierać inicjatywy zmierzające do osiągnięcia celu właściwego Kościołowi, rozwiązywać wyłaniające się kwestie sporne.

Nie ma zatem w tym nic dziwnego, że wraz ze zmianą okoliczności czasu wprowadzano pewne zmiany w tego rodzaju instytucjach. I rzeczywiście w przeszłości, niejeden raz, biskupi rzymscy, Nasi Poprzednicy zatroszczyli się o to, by w urządzeniu Kurii Rzymskiej przeprowadzić odpowiednie reformy. W tej materii godne są wzmianki przede wszystkim konstytucje: Immensa Aeterni Dei Sykstusa V i Sapienti Consilio Piusa X, których przepisy przejął prawie w całości Kodeks Prawa Kanonicznego.

Jednakże już po wydaniu tych konstytucji, a nawet po promulgacji samego Kodeksu, zaszła wielka zmiana warunków i czasów, jak to podkreśliliśmy w przemówieniu do ojców kardynałów i urzędników Kurii Rzymskiej, w dniu 21 września 1963 r. (por. AAS 55 [1963], p. 793).

Biorąc to wszystko pod uwagę i uwzględniając prośby Naszych Czcigodnych Braci kardynałów i biskupów, postanowiliśmy przeprowadzić reformę Kurii Rzymskiej. Nie ulega wątpliwości, że należy ją rozpocząć od Kongregacji św. Oficjum, ponieważ jej zostały powierzone najważniejsze ze spraw Kurii Rzymskiej, do których słusznie zalicza się naukę wiary i moralności oraz sprawy z tą nauką ściśle związane.

Dnia 21 lipca 1542 r., Poprzednik nasz, śp. Paweł III, Konstytucją apostolską Licet ab initio powołał do życia św. Kongregację Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji, której jako właściwy cel określił zwalczanie herezji i tym samym karanie przestępstw przeciw wierze, ogłaszanie książek zakazanych, ustanawianie Inkwizytorów w całym Kościele. Do tego dochodziła często władza dotycząca innych spraw, czy to z racji szczególnych trudności, czy też z racji ich szczególnego znaczenia.

W roku zaś 1908, gdy na skutek zmiany warunków nie odpowiadała nazwa: Rzymska i Powszechna Inkwizycja, św. Pius X Konstytucją Sapienti consilio zmienił jej nazwę na: Kongregację św. Oficjum.

Ponieważ jednak miłość odrzuca daleko „bojaźń” (1 J 4,18), obecnie lepiej zaradzi się sprawie obrony wiary przez urząd mający na celu rozwój nauki. On to karcąc błędy i nawołując błądzących łagodnie do poprawy, udzieli zwiastunom Ewangelii nowych sił. Ponadto rozwój kultury, którego wagi w dziedzinie religijnej nie można lekceważyć, sprawia, że wierni idą za przewodem Kościoła doskonalej i z większą miłością, jeżeli widzą uzasadnienie definicji i przepisów: oczywiście o ile na to zezwala treść wiary i natura moralności.

Aby więc ta św. Kongregacja lepiej wypełniała w przyszłości swoje zadanie, dotyczące rozwoju zdrowej nauki i działalności Kościoła w odniesieniu do najważniejszych obowiązków apostolstwa – Najwyższą Naszą Władzą Apostolską określamy następujące zasady zmieniające jej nazwę i organizację.

1. Urząd, który nazywał się dotychczas Kongregacją Świętego Oficjum, na przyszłość będzie się nazywał: Kongregacja Doktryny Wiary, a do jego kompetencji należy obrona wiary i obyczajów w całym świecie katolickim.

2. Jej przewodniczącym jest papież, a kierują nią kardynał sekretarz, przy pomocy asesora, substytuta i promotora sprawiedliwości.

3. Należą do niej wszystkie sprawy, które dotyczą nauki wiary i obyczajów, albo z samą wiarą są związane.

4. Bada nowe doktryny i nowe opinie, w jakikolwiek sposób opublikowane oraz organizuje badania w tej materii i propaguje zjazdy uczonych. Potępia te opinie, o których wiadomo, że są przeciwne podstawowym zasadom wiary, wysłuchawszy jednak zdania biskupów miejscowych, jeżeli są w jakikolwiek sposób tym zainteresowani.

5. Pilnie bada przedstawione sobie książki i w razie potrzeby potępia je, wysłuchawszy jednak zdania autora, dając mu możliwość obrony, nawet na piśmie – powiadamiając zawsze ordynariusza, jak to już było przewidziane w Konstytucji Sollicita ac provida Naszego Poprzednika, śp. Benedykta XIV.

6. Do niej należy również rozpatrywanie od strony prawnej i faktycznej spraw dotyczących przywileju wiary.

7. Przysługuje jej prawo sądzenia wykroczeń przeciwko wierze według norm zwyczajnego procesu.

8. Prowadzi sprawy mające na uwadze obronę godności sakramentu pokuty, postępując według własnych norm poprawionych i zatwierdzonych. O sprawach tych będą powiadamiani ordynariusze miejsca; należy też dać możność obrony samemu oskarżonemu lub wyboru obrońcy spośród tych, którzy mają zatwierdzenie Kongregacji.

9. W sprawach biblijnych pozostaje w kontakcie z Papieską Komisją Biblijną.

10. Tejże Kongregacji pomaga zespół konsultorów, wybieranych przez papieża spośród osób z całego świata, odznaczających się wiedzą, roztropnością i doświadczeniem.

Do konsultorów mogą być dodani – gdy wymaga tego rozpatrywana sprawa – rzeczoznawcy, wybrani przede wszystkim spośród wykładowców Uniwersytetów.

11. Kongregacja, w zależności od rodzaju rozpatrywanych spraw, postępuje w podwójny sposób: administracyjny lub sądowy.

12. Przepisy dotyczące wewnętrznej procedury Kongregacji zostaną ogłoszone w osobnej Instrukcji.

Wszystko zaś, co w tym Piśmie wydanym przez Nas z własnej woli zostało ustanowione, zatwierdzamy i utrzymujemy w mocy, bez względu na wszystko, co byłoby temu przeciwne.

Dan w Rzymie, u św. Piotra, dnia 7 grudnia 1965 roku, trzeciego Naszego Pontyfikatu.

Pap. Paweł VI

[Tekst źródłowy: AAS 57 (1965), pp. 952–855. Tekst polski za: Posoborowe prawodawstwo kościelne, tłum. E. Sztafrowski, z. 1, Warszawa 1968, s. 189–196]

ZAŁĄCZNIK 3

Konstytucja apostolska
PASTOR BONUS (artykuły 48–55) papieża Jana Pawła II

Artykuł 48

Właściwym zadaniem Kongregacji Nauki Wiary jest troska o rozwój i strzeżenie nauki wiary i obyczajów w całym świecie katolickim; jest przeto kompetentna w tym wszystkim, co w jakikolwiek sposób dotyczy tej materii.

Artykuł 49

Wypełniając zadanie rozwoju i pogłębiania doktryny, Kongregacja popiera podejmowanie studium, ażeby wzrastał intelekt wiary i mogła być dawana odpowiedź w świetle wiary na nowe problemy powstające w związku z rozwojem wiedzy i postępu ludzkiego.

Artykuł 50

Kongregacja Nauki Wiary wspiera biskupów, czy to w pojedynczych, czy zgromadzonych na zebraniach, w wykonywaniu zadania, przez które stają się oni autentycznymi nauczycielami wiary i są zobowiązani do strzeżenia wiary i troski o jej rozwój.

Artykuł 51

W zakresie strzeżenia nienaruszalności wiary i obyczajów troszczy się o to, ażeby wiara i obyczaje nie doznały uszczerbku przez błędy w jakikolwiek sposób rozpowszechnione. Dlatego:

1. jest jej obowiązkiem domagać się, ażeby książki oraz inne druki wydawane przez wiernych, a dotyczące wiary i obyczajów, zostały poddane wcześniejszej ocenie kompetentnej władzy;

2. bada książki i opinie, które wydają się niezgodne z prawdziwą wiarą i podstępne, a także, gdy ustali, że się przeciwstawiają nauce Kościoła, w odpowiednim czasie je potępia, dając autorowi możność pełnego wyjaśnienia swojej myśli, powiadamiając zainteresowanego ordynariusza jak również podejmując odpowiednie środki, gdy to będzie pożyteczne;

3. troszczy się wreszcie o to, by nie brakło właściwej obrony przeciw błędnym i niebezpiecznym doktrynom, rozpowszechnionym ewentualnie wśród ludu.

Artykuł 52

Rozpatruje przestępstwa przeciwko wierze oraz poważniejsze przestępstwa popełnione zarówno przeciw obyczajom, jak i w sprawowaniu sakramentów, które zostały jej powierzone, a także wyjaśnia zaciągnięcie sankcji kanonicznych lub przystępuje do ich nałożenia, zgodnie z prawem powszechnym bądź też własnym.

Articolo 53

Kongregacja Nauki Wiary rozpatruje od strony prawnej i faktycznej prawa dotyczące przywileju wiary.

Artykuł 54

Jej wcześniejszemu osądowi są przedstawiane dokumenty wydawane przez inne dykasterie Kurii Rzymskiej, w tym co dotyczy nauki wiary lub obyczajów.

Artykuł 55

W ramach Kongregacji Nauki Wiary zostały ustanowione dwie instytucje: Papieska Komisja Biblijna i Międzynarodowa Komisja Teologiczna, które działają na podstawie własnych zatwierdzonych norm, a przewodniczy im Kardynał Prefekt tejże Kongregacji.

[Tekst źródłowy: AAS 80 (1988), pp. 873–874. Tekst polski za: W. Kasprzyk / M. Sitarz (red.), Ustrój hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, Lublin 2006, s. 237–238]