Drodzy Bracia i Siostry!

Pozdrawiam Wielkiego Kanclerza, Kardynała Reinę – któremu dziękuję za jego słowa, Magnificencję Rektora Jego Ekscelencję Amarante, członków Najwyższej Rady ds. Koordynacji, wykładowców, studentów, personel pomocniczy, obecne władze cywilne i religijne.

Cieszę się, że mogę być tutaj wśród was, na Papieskim Uniwersytecie Laterańskim, z okazji inauguracji 253. roku akademickiego od momentu jego powstania. Jest to wyjątkowa okazja, podczas której patrząc z wdzięcznością na długą historię, która nas poprzedza, kierujemy również nasze spojrzenie ku misji, która nas czeka, ku szlakom, które należy odkryć, ku służbie, jaką możemy ofiarować Kościołowi w dzisiejszej rzeczywistości i w obliczu przyszłych wyzwań. Wdzięczne spojrzenie na przeszłość, ale także oczy i serce skierowane ku przyszłości, ponieważ potrzebna jest cenna służba, jaką pełni uniwersytet.

Każdy uniwersytet jest faktycznie miejscem studiów, badań, formacji, relacji i kontaktów z rzeczywistością, w której jest osadzony. W szczególności uniwersytety kościelne i papieskie, erygowane lub zatwierdzone przez Stolicę Apostolską, są wspólnotami, gdzie opracowuje się „niezbędną kulturową mediację wiary, która – wyrażając się w refleksji otwartej na dialog z innymi dziedzinami wiedzy – znajduje swoje pierwotne i trwałe źródło w Jezusie Chrystusie” [1].

Wśród instytucji akademickich Uniwersytet Laterański ma szczególną więź z Następcą Piotra, co stanowi istotny element jego tożsamości i misji od momentu powstania, kiedy to w 1773 r. Klemens XIV powierzył szkołę teologiczną Kolegium Rzymskiego duchowieństwu świeckiemu, prosząc, aby instytucja ta podlegała Papieżowi w zakresie kształcenia jego prezbiterów. Od tamtej chwili wszyscy kolejni Papieże utrzymywali i umacniali uprzywilejowaną więź z tą instytucją, która z czasem stała się dzisiejszym Uniwersytetem Laterańskim. Wśród nich, bł. Pius IX, który nadał jej obowiązującą do dziś strukturę czterech wydziałów: Teologii, Filozofii, Prawa Kanonicznego i Prawa Cywilnego, z prawem nadawania stopni akademickich in utroque iure; Leon XIII, który założył Instytut Literatury Klasycznej [i Chrześcijańskiej]; Pius XII, który powołał przy Ateneum Papieski Instytut Pastoralny; św. Jan XXIII, który nadał Ateneum tytuł Uniwersytetu; oraz św. Paweł VI, który – jako były profesor w tych murach – odwiedzając Uniwersytet tuż po swoim wyborze potwierdził jego ścisłą więź z Kurią Rzymską.

To szczególne powiązanie podkreślił św. Jan Paweł II: „Stanowicie – powiedział – w szczególnym sensie Uniwersytet Papieża: jest to tytuł niewątpliwie honorowy, ale przez to samo brzemienny”. Równie serdecznymi słowami powiązanie to potwierdzili Papież Benedykt i Papież Franciszek; ten ostatni postanowił ustanowić dwa cykle studiów: w dziedzinie nauk o pokoju oraz z zakresu ekologii i środowiska.

Potwierdzając i zatwierdzając wszystko, co ustanowili i przyznali moi Czcigodni Poprzednicy, pragnę wskazać szczególną misję Papieskiego Uniwersytetu Laterańskiego w obecnych okolicznościach.

W odróżnieniu od innych znanych instytucji akademickich, również rzymskich, Uniwersytet ten nie ma charyzmatu założyciela, który należy chronić, pogłębiać i rozwijać, ale jego szczególnym punktem odniesienia jest Magisterium Papieża. Ze względu na swój charakter i misję stanowi on zatem uprzywilejowane centrum, w którym nauczanie Kościoła powszechnego jest opracowywane, przyjmowane, rozwijane i kontekstualizowane. Z tego punktu widzenia jest to instytucja, do której nawet Kuria Rzymska może odwoływać się w swojej codziennej pracy.

Jednocześnie refleksja akademicka, inspirowana charyzmatem Piotrowym, otwiera się na perspektywy interdyscyplinarne, międzynarodowe i międzykulturowe. Misja ta znajduje swoje zróżnicowane zastosowanie na czterech Wydziałach i w dwóch Instytutach obecnych w tej siedzibie oraz w trzech Instytutach ad instar facultatis, z siedzibami zewnętrznymi: Papieskim Instytucie Patrystycznym Augustinianum, należącym do augustianów; Papieskiej Akademii Alfonsiańskiej dla studiów z teologii moralnej, prowadzonej przez redemptorystów; Papieskiego Instytutu Claretianum z teologii życia konsekrowanego, prowadzonego przez klaretynów.

Do tego należy dodać 28 instytutów z trzech kontynentów – Europy, Azji i Ameryki – związanych na różne sposoby zarówno z Wydziałem Teologii, jak i z Institutum Utriusque Iuris: jest to szeroka i zróżnicowana rzeczywistość, będąca wyrazem bogactwa kultur i doświadczeń, a jednocześnie dążenia do jedności i wierności nauczaniu Piotrowemu.

Drodzy przyjaciele, dziś pilnie potrzebujemy namyśleć się nad wiarą, aby móc ją przełożyć na scenariusze kulturowe i aktualne wyzwania, ale także aby przeciwdziałać groźbie kulturowej pustki, która w naszych czasach staje się coraz bardziej wszechobecna. W szczególności Wydział Teologii jest wezwany do refleksji nad depozytem wiary oraz do wydobywania jej piękna i wiarygodności w różnych współczesnych kontekstach, aby jawiła się ona jako propozycja w pełni ludzka, zdolna do przemiany życia poszczególnych osób i społeczeństwa, do prowokowania proroczych zmian w odniesieniu do dramatów i ubóstwa naszych czasów oraz do zachęcania do poszukiwania Boga. Misja ta domaga się, aby wiara chrześcijańska była głoszona i przekazywana w różnych dziedzinach życia i działalności kościelnej, dlatego uważam, że służba pełniona przez Instytut Pastoralny ma zasadnicze znaczenie.

Studium filozofii na Uniwersytecie Laterańskim (por. Veritatis gaudium, art. 81 § 1) musi być ukierunkowane na poszukiwanie prawdy za pomocą zasobów ludzkiego rozumu, otwartego na dialog z kulturami, a przede wszystkim z Objawieniem chrześcijańskim, celem integralnego rozwoju osoby ludzkiej we wszystkich jej wymiarach. Jest to ważne zobowiązanie, również w obliczu nierzadkiej postawy rezygnacji, charakteryzującej współczesną myśl, a także w odniesieniu do pojawiających się form racjonalności związanych z transhumanizmem i posthumanizmem.

Wydziały prawnicze: Prawa Kanonicznego i Prawa Cywilnego, które od wieków wyróżniają nasz Uniwersytet, są powołane, aby studiować i nauczać prawa poprzez jak najszersze wykorzystanie porównań między systemami prawnymi porządków cywilnych a systemem Kościoła katolickiego. W szczególności zachęcam was do rozważenia i dogłębnego przestudiowania procesów administracyjnych, które stanowią pilne wyzwanie dla Kościoła.

Wreszcie należy wspomnieć o kierunkach studiów: „nauki o pokoju” oraz „ekologia i środowisko”, które z biegiem lat nabiorą bardziej sprecyzowanego kształtu instytucjonalnego. Podejmowana przez nie tematyka stanowi istotną część najnowszego Magisterium Kościoła, który – ustanowiony jako znak przymierza między Bogiem a ludzkością – ma za zadanie kształcić pracujących na rzecz pokoju i sprawiedliwości, budujących i świadczących o Królestwie Bożym. Pokój jest z pewnością darem Bożym, ale wymaga jednocześnie kobiet i mężczyzn zdolnych do jego codziennego budowania oraz wspierania, na szczeblu krajowym i międzynarodowym, procesów zmierzających do integralnej ekologii. Proszę zatem mój Uniwersytet o dalszy rozwój i wzmocnienie tych dwóch kierunków studiów na poziomie międzydyscyplinarnym i transdyscyplinarnym oraz – w razie potrzeby – o uzupełnienie ich innymi ścieżkami.

Wszystko to dotyczy ogólnej misji wychowawczej Uniwersytetu, ale chciałbym również wspólnie z wami wyobrazić sobie Uniwersytet Laterański jako przestrzeń, która – jak wspomniałem na początku – ma oczy i serce skierowane ku przyszłości, wychodząc naprzeciw współczesnym wyzwaniom poprzez kilka szczególnych wymiarów, które pokrótce nakreślę.

Pierwszy z nich jest następujący: w centrum formacji muszą znajdować się wzajemność i braterstwo. Niestety, obecnie słowo „osoba” jest często używane jako synonim „jednostki”, a fascynacja indywidualizmem jako kluczem do pomyślnego życia ma niepokojące reperkusje w każdej dziedzinie: kładzie się nacisk na autopromocję, podsyca się prymat ego i z trudem podejmuje się współpracę, rosną uprzedzenia i bariery wobec innych, a zwłaszcza wobec tych, którzy są odmienni, służbę odpowiedzialności zamienia się na samotne przywództwo, a w końcu mnożą się nieporozumienia i konflikty. Formacja akademicka pomaga nam wyjść z autoreferencyjności i promuje kulturę wzajemności, odmienności, dialogu. Wbrew temu, co Encyklika Fratelli tutti określa jako „wirusa radykalnego indywidualizmu” (nr 105), proszę was o pielęgnowanie wzajemności poprzez relacje naznaczone bezinteresownością oraz doświadczenia, sprzyjające braterstwu i zestawianiu różnych kultur. Papieski Uniwersytet Laterański, bogaty dzięki obecności studentów, wykładowców i pracowników z pięciu kontynentów, odzwierciedla mikrokosmos Kościoła powszechnego: bądźcie zatem profetycznym znakiem komunii i braterstwa.

Drugim wymiarem, na który chciałbym zwrócić uwagę, jest naukowość, którą należy promować, bronić i rozwijać. Służba akademicka często nie cieszy się należnym uznaniem, również z powodu głęboko zakorzenionych uprzedzeń, obecnych niestety również w społeczności kościelnej. Czasami panuje przekonanie, że badania i studia nie są przydatne w prawdziwym życiu, że w Kościele ważniejsza jest praktyka duszpasterska niż przygotowanie teologiczne, biblijne czy prawnicze. Istnieje ryzyko, że popadniemy w pokusę upraszczania złożonych kwestii, aby uniknąć wysiłku myślenia, co grozi popadnięciem w banalność, niedokładność lub surowość, nawet w działaniu duszpasterskim i w używanym w nim języku.

Konieczne są dociekania naukowe i wysiłek badawczy. Potrzebujemy przygotowanych i kompetentnych świeckich oraz księży. Dlatego zachęcam was, abyście nie obniżali poprzeczki w kwestii naukowości, kontynuując pełne pasji poszukiwanie prawdy i intensywną konfrontację z innymi naukami, rzeczywistością, problemami i bolączkami społeczeństwa.

Wymaga to, aby Uniwersytet dysponował wykwalifikowaną kadrą profesorską, która ma odpowiednie warunki – duszpasterskie, prawne i ekonomiczne – do poświęcenia się życiu akademickiemu i badaniom naukowym; aby studenci byli zmotywowani i entuzjastyczni, gotowi do rygorystycznego studium. Wymaga to, aby Uniwersytet prowadził dialog z innymi ośrodkami naukowymi i dydaktycznymi, ponieważ w tej perspektywie interdyscyplinarnej i transdyscyplinarnej można wytyczać nowe, nieodkryte dotąd ścieżki.

Trzecim wymiarem, który pokrótce przywołam, jest dobro wspólne. Celem procesu wychowawczego i akademickiego musi być bowiem formacja osób, które w oparciu o logikę bezinteresowności oraz pasję do prawdy i sprawiedliwości mogłyby stać się budowniczymi nowego świata, solidarnego i braterskiego. Uniwersytet może i ma obowiązek szerzyć tę kulturę, stając się znakiem i wyrazem tego nowego świata oraz poszukiwania dobra wspólnego.

Najmilsi, wybitny teolog tej uczelni, profesor Marcello Bordoni, w jednej ze swoich refleksji na temat relacji między chrystologią a inkulturacją, stwierdza, że konieczne jest podjęcie zadania namysłu nad wiarą, a „dialog ze światem, z jego zmieniającą się historią, która często prowokuje wiarę chrześcijanina w obliczu nowych problemów i nowych sytuacji życiowych, stanowi salę gimnastyczną dla tego zobowiązania, jakim jest «trud pojęcia»” (M. Bordoni, Riflessione teologica sulla verità della rivelazione cristiana, „PATH” 2002/2, s. 263).

Życzę wam, abyście nadal z taką samą pasją zgłębiali tajemnicę wiary chrześcijańskiej i nieustannie ćwiczyli się w dialogu ze światem, społeczeństwem, ze współczesnymi pytaniami i wyzwaniami. Uniwersytet Laterański zajmuje szczególne miejsce w sercu Papieża, a Papież zachęca was do wielkich marzeń, do wyobrażania sobie możliwych przestrzeni dla chrześcijaństwa przyszłości, do radosnej pracy, aby wszyscy mogli odkryć Chrystusa i znaleźć w Nim pełnię, której oczekują.

Dziękuję! I życzę udanego roku akademickiego!

[1] Lettera del Santo Padre Francesco ai vescovi per il sostegno alla Pontificia Università Lateranense, 13 dicembre 2024.